'Tôi xin nói thẳng: bánh nhà làm thì để nhà ăn thôi'

Phát biểu này của bà Phạm Khánh Phong Lan, giám đốc Sở An toàn thực phẩm TP.HCM, khiến nhiều người giật mình khi mà phong trào "hàng nhà làm" lên ngôi, thậm chí trở thành nơi trú ẩn an toàn trước nạn thực phẩm bẩn, hàng hóa có hóa chất...

Hàng "nhà làm", chiếu theo quy định của pháp luật về hàng hóa, đa phần không có gì ngoài niềm tin "nhà làm".

Đó là không hóa đơn đầu vào, không công bố thành phần, không chứng nhận an toàn thực phẩm...

Tâm lý "ăn gì cũng sợ" đã kéo làn sóng quay về với thực phẩm "nhà trồng, nhà nuôi, nhà làm" cùng xu hướng chuộng sản phẩm thủ công, ít chế biến công nghiệp.

Nhưng với sản phẩm nhà làm "lắm không, chỉ có tin" ấy, lấy gì để kiểm chứng những lời quảng cáo hấp dẫn, như với bánh trung thu.

Ngay lúc này, dù mùa Trung thu 2025 chưa tới nhưng bánh trung thu "nhà làm", "thủ công", "không chất bảo quản", "nguyên liệu sạch"... đã rầm rộ được quảng cáo trên mạng xã hội. Rồi người tiêu dùng cũng chấp nhận những loại "kem trộn", "trà thảo mộc detox", "thực phẩm giảm cân gia truyền" không rõ liều lượng, không nhãn mác, không thành phần.

Liệu đó có phải là tiêu dùng thông minh, hay là đánh cược với sức khỏe? Liệu người tiêu dùng có nguy cơ đánh đổi sức khỏe lấy sự yên tâm mơ hồ?

Họ lo ngại sản phẩm công nghiệp vì sợ chất bảo quản, phụ gia, hương liệu... nhưng lại dễ "tin nhau" khi người quen rao bán sản phẩm không nhãn mác vì cho rằng "lành, sạch". Trong khi với thực phẩm là thứ đi vào cơ thể nên không thể đánh giá chỉ bằng cảm tính.

Hàng "nhà làm" quá tốt với chính người chế biến để dùng, nhưng khi thương mại, ranh giới giữa "nhà làm chân chính" và "lạm dụng nhà làm" là quá mong manh.

Hàng "nhà làm" nên chẳng ai kiểm định sản phẩm, cũng khó ai xác minh được điều kiện chế biến, quy trình làm có an toàn, đảm bảo vệ sinh?

Ai chứng nhận người làm không mang bệnh truyền nhiễm, không sử dụng nguyên liệu đã hết hạn, không dùng các thành phần vượt mức cho phép?

Một bà nội trợ từng tâm sự vì nể và tin tưởng nên có thời gian chị mua nhiều "thực phẩm nhà làm" của người bạn. Đến khi tới nhà bạn chơi, nhìn bạn rửa nguyên liệu trong nhà vệ sinh vì không gian bếp chật chội, chị mới chột dạ. "Từ đó niềm tin thực phẩm nhà làm là an toàn đã thay đổi", chị chia sẻ.

Trong khi các doanh nghiệp sản xuất thực phẩm phải công bố thành phần, xin giấy phép lưu hành, chịu thanh tra định kỳ, thì nhiều "cơ sở nhà làm" lại hoạt động như trong vùng trắng: không đăng ký, không chịu thuế, không ai kiểm soát. Và khi xảy ra hậu quả, ai chịu trách nhiệm?

Rất nhiều sản phẩm thực phẩm "nhà làm" như kem trộn, trà giảm cân... đang được quảng cáo là "có công thức riêng", "bí quyết gia truyền", nhưng trên thực tế chính sự mù mờ về công thức, hàm lượng dinh dưỡng, liều lượng chất phụ gia mới là điều đáng lo ngại nhất.

Vì không bị ràng buộc bởi quy định công bố thành phần, nhiều người bán hàng online thoải mái thêm bớt nguyên liệu sao cho... hợp thị hiếu người tiêu dùng, hiệu quả "trắng, sáng" nhanh nhất.

Chẳng ai cấm hàng "nhà làm" để dùng, nhưng khi đã thương mại, dù là bán ở quy mô hẹp cho bạn bè, người quen thì cũng phải tuân thủ những nguyên tắc tối thiểu về an toàn thực phẩm. Đó là trách nhiệm với người tiêu dùng và với chính bản thân người làm ra sản phẩm.

Khởi nghiệp từ gian bếp nhỏ, sở hữu kênh bán hàng riêng là quá tốt. Nhưng sự nghiệp kinh doanh chỉ phát triển khi thực phẩm, sản phẩm "nhà làm" cũng được quản lý như một ngành kinh doanh nghiêm túc.

Đó là phải có giấy chứng nhận vệ sinh, kiểm nghiệm định kỳ, truy xuất nguồn gốc, chứ không thể dựa vào vài tấm hình chụp bánh kèm dòng chữ "nhà em tự làm" hay "bí quyết gia truyền".

Việc cơ quan chức năng chấn chỉnh và đưa hoạt động sản xuất, chế biến thực phẩm vào nề nếp là dịp để nâng cấp sản phẩm "nhà làm", tuân thủ quy định vì sức khỏe cộng đồng.

Đó chính là sản phẩm "nhà làm" 2.0, không chỉ bảo vệ người tiêu dùng mà cả việc kinh doanh của người kiếm sống bằng sản phẩm "nhà làm".

Đề xuất đình chỉ kinh doanh vĩnh viễn cơ sở tái phạm an toàn thực phẩm

Ông Nguyễn Đình Hưng - phó giám đốc Sở Y tế Hà Nội - đề xuất như vậy tại phiên thảo luận tổ, phiên họp thứ 25, HĐND TP Hà Nội chiều 8-7.