Quản lý dạy thêm, học thêm: Cần giải pháp 'gốc'

Học thêm, dạy thêm từ lâu đã trở thành một hiện tượng phổ biến không chỉ ở Việt Nam mà còn tại nhiều quốc gia như Hàn Quốc, Trung Quốc, Nhật Bản... Trong bối cảnh nền giáo dục đặt nặng thi cử và cạnh tranh, học thêm dường như trở thành một phần không thể thiếu trong quá trình học tập của học sinh.

Hợp pháp hóa dạy thêm

Trước hết cần thừa nhận rằng học thêm xuất phát từ nhu cầu thực tế của học sinh và phụ huynh, không đơn thuần là kết quả của việc giáo viên lạm dụng quyền lực để ép buộc. Học thêm có thể xuất phát từ nhiều động cơ khác nhau: học sinh yếu kém cần bổ sung kiến thức, học sinh khá giỏi muốn nâng cao để thi cử hoặc đơn giản là do áp lực từ gia đình mong muốn con em đạt thành tích tốt hơn.

Ngoài ra chính chương trình giáo dục nặng nề, phương pháp giảng dạy còn hạn chế, sĩ số lớp học đông và áp lực thi cử đã tạo ra một thị trường học thêm sôi động mà dù có cấm, thị trường này vẫn sẽ tồn tại dưới nhiều hình thức khác nhau như dạy kèm tại nhà, trung tâm luyện thi, dạy học online hay lớp học nhóm do giáo viên tổ chức...

Trong khi đó, dạy thêm cũng là một nhu cầu có thật của giáo viên. Với mức lương hiện tại của Nhà nước, nhiều giáo viên khó có thể trang trải cuộc sống ở đô thị nếu chỉ dựa vào thu nhập chính từ trường học. Hệ quả là một số giáo viên có thể tìm cách rời bỏ trường công lập để mở lớp học thêm tư nhân hoặc những người tốt nghiệp sư phạm nhưng không có cơ hội vào biên chế cũng tham gia thị trường dạy thêm. 

Điều này tạo ra sự cạnh tranh giữa giáo viên công lập và tư nhân, đồng thời làm cho việc cấm đoán dạy thêm trở nên thiếu thực tế bởi nhu cầu vẫn tồn tại, chỉ là dịch chuyển từ chỗ này ra chỗ kia.

Chính vì vậy, thay vì cấm đoán cứng nhắc cần có cách tiếp cận hợp lý hơn: hợp pháp hóa dạy thêm nhưng có kiểm soát theo luật pháp. Một mô hình quản lý chặt chẽ có thể giúp loại bỏ những tiêu cực trong hoạt động này mà không làm gián đoạn nhu cầu thực sự của học sinh.

Cần quy định rõ ràng về việc giáo viên công lập được phép dạy thêm nhưng không được dạy học sinh lớp mình đang phụ trách, không được ép buộc hay cắt xén nội dung giảng dạy trên lớp. Đồng thời những lớp học thêm cần được đăng ký chính thức, công khai học phí, đảm bảo không có tình trạng lạm thu hay dạy chui.

Bên cạnh đó, việc kiểm soát các trung tâm luyện thi cũng phải chặt chẽ hơn, không chỉ về chất lượng giảng dạy mà còn về nội dung chương trình, tránh tình trạng nhồi nhét kiến thức một cách máy móc theo kiểu "dạy để thi".

Giải pháp "gốc"

Tuy nhiên, hợp pháp hóa dạy thêm chỉ là một phần của giải pháp. Quan trọng hơn cả là làm sao để giảm thiểu nhu cầu học thêm về lâu dài. Điều này không thể thực hiện một sớm một chiều mà cần một chiến lược tổng thể, tác động đến cả hệ thống giáo dục từ chương trình, phương pháp giảng dạy đến chính sách tuyển sinh và thu nhập của giáo viên.

Trước hết cần tiếp tục đổi mới chương trình giáo dục theo hướng giảm tải và cá nhân hóa. Một trong những lý do khiến học sinh phải học thêm là vì chương trình chính khóa quá nặng nề không chỉ do nội dung chương trình mà còn do tài năng sư phạm của giáo viên khiến dạy học không hiệu quả, điều kiện cơ sở vật chất, quy mô lớp học và đặc biệt chính sách thi kiểm tra đánh giá.

Nếu chương trình học được thiết kế linh hoạt hơn, cho phép học sinh học theo năng lực riêng của mình thay vì áp đặt cùng một chuẩn mực cho tất cả, thì nhu cầu học thêm sẽ giảm đáng kể. 

Cùng với đó, việc ứng dụng công nghệ trong giảng dạy, xây dựng các nền tảng học tập trực tuyến miễn phí hoặc giá rẻ cũng có thể giúp học sinh tự bổ sung kiến thức mà không cần phụ thuộc vào các lớp học thêm truyền thống.

Bên cạnh đó cần có chính sách hỗ trợ học sinh ngay trong trường học, đặc biệt là những em có học lực yếu. Nếu các trường tổ chức lớp phụ đạo miễn phí hoặc giá rẻ ngay trong khuôn khổ nhà trường, học sinh sẽ không phải tìm đến học thêm bên ngoài. 

Đồng thời mô hình học nhóm, học kèm giữa các học sinh cũng có thể được khuyến khích để tạo ra môi trường hỗ trợ lẫn nhau, giảm sự phụ thuộc vào giáo viên dạy thêm.

Cuối cùng, để hạn chế tình trạng giáo viên công lập bỏ việc ra ngoài dạy thêm cần cải thiện thu nhập cho đội ngũ giáo viên. Nếu giáo viên có một mức lương đủ sống, họ sẽ không còn phải tìm đến dạy thêm như một nguồn thu nhập bắt buộc. Điều này có thể được thực hiện thông qua việc tăng lương cơ bản hoặc mở ra các cơ hội nghề nghiệp khác trong ngành giáo dục như tham gia nghiên cứu, giảng dạy trực tuyến, làm tư vấn...

Đặc biệt phụ huynh xin cũng đừng quá bận tâm vì thành tích để ép buộc con em mình học thêm gây tổn hại về sức khỏe tâm sinh lý sau này của các cháu.

Phụ huynh sốt ruột chờ thầy cô đăng ký dạy thêm

Trong khi một số thầy cô tạm ngưng dạy, tất bật lo đăng ký kinh doanh dạy thêm thì không ít phụ huynh cũng sốt ruột khi kỳ kiểm tra giữa học kỳ 2 đang đến gần.