Chính sách của Mỹ với Ukraine: Ông Trump chuyển hướng

Nhưng tình hình đã thay đổi rất nhanh chỉ vài tháng sau đó.

Tới ngày 14-7 thì ông Trump mất hoàn toàn kiên nhẫn, thông báo Mỹ tiếp tục cung cấp hệ thống phòng không Patriot và các vũ khí khác, đe dọa đánh thuế thêm 100% lên bất cứ nước nào giao thương với Nga nếu không có thỏa thuận hòa bình trong 50 ngày. "Chúng tôi rất không hài lòng về Nga", ông Trump nói.

Ngoại giao ký séc

Tuyên bố đưa ra giữa chuyến thăm tới Washington của Mark Rutte, tổng thư ký NATO. Tổng thống Mỹ ca ngợi các nước châu Âu vì đã chi nhiều hơn cho quốc phòng. Nhưng với ông Trump thì sẽ luôn có những cú lái. 

Vũ khí cho Ukraine sẽ được mua bởi các nước đồng minh châu Âu thay vì được tặng từ kho của Mỹ hay mua bằng tiền của Mỹ như quá khứ. Hàng tỉ USD được phê chuẩn bởi Quốc hội Mỹ dưới thời tổng thống Joe Biden vẫn chưa được sử dụng, nhưng ông Trump sẽ không dùng tiền này. "Đây không phải cuộc chiến của tôi, mà là của Biden", ông Trump vẫn nói.

Ở Ukraine, dù thở phào về việc vũ khí tiếp tục được viện trợ, vẫn còn những lo lắng về 50 ngày trì hoãn trước khi thực hiện các biện pháp trừng phạt kinh tế. Trước đó ông Trump đã nhiều lần đưa mốc 2 tuần cho Nga, nhưng chưa bao giờ thực hiện. 

Oleksandr Merezhko, nghị sĩ quan trọng ở Quốc hội Ukraine, ca ngợi "tin tốt lành", nhưng cảnh báo "50 ngày này có thể là nguy hiểm, vì Putin chắc chắn sẽ tận dụng" để tiếp tục các cuộc tấn công. 

Thị trường dầu mỏ hầu như không biến động trước các đe dọa này dù nếu Mỹ trừng phạt thật như đã nói thì có thể tác động tới các nước lớn như Trung Quốc, Ấn Độ và Brazil. Điều này cho thấy nghi ngờ về khả năng các biện pháp trừng phạt mạnh tay được thực hiện là có cơ sở.

Theo báo Mỹ Wall Street Journal, sau khi nhìn hình ảnh Nga không kích một loạt thành phố Ukraine tối 11-7, Tổng thống Trump đã gọi điện thoại cho Thủ tướng Đức Friedrich Merz và thể hiện rõ sự tức giận về việc Matxcơva tiếp tục tấn công Kiev.

Ông Merz khi đó ngạc nhiên, nhưng nhanh chóng hiểu rằng ông Trump đã không còn kiên nhẫn với ông Putin. Ông Trump nói sẵn sàng chấp nhận đề nghị của ông Merz: dùng tiền của Đức để mua vũ khí Mỹ cho Ukraine, theo thông báo sau cuộc điện đàm.

"Ông Trump thể hiện không hài lòng với Putin cả công khai cũng như trong các trao đổi riêng - người phát ngôn Nhà Trắng Anna Kelly nói - Ông muốn chấm dứt cuộc chiến tàn bạo này, đó là lý do ông bán vũ khí Mỹ cho các thành viên NATO".

Hôm 14-7, ông ra thời hạn 50 ngày để ông Putin đàm phán chân thành, cùng lúc công bố gói viện trợ quân sự lớn cho Ukraine (được chi trả bởi các thành viên NATO) và đe dọa áp thêm các biện pháp trừng phạt kinh tế với Matxcơva nếu Nga không có các động thái để chấm dứt chiến tranh.

Đây là diễn biến tiếp sau hơn một tháng vận động của các lãnh đạo châu Âu thuyết phục Trump tiếp tục cung cấp vũ khí cho Kiev và ép ông Putin phải nghiêm túc đàm phán.

Tổng thống Phần Lan Alexander Stubb xây dựng được quan hệ gần gũi với ông Trump sau giải golf ở Florida. Ông Merz sau chuyến thăm tới Nhà Trắng hôm 5-6 hầu như tuần nào cũng điện đàm với ông Trump. 

Tổng thư ký NATO Rutte thì thường xuyên gửi những tin nhắn "ngọt ngào", thậm chí gọi Trump là "bố già" khi lên tiếng ủng hộ ông trong gây sức ép với Israel và Iran nhằm buộc hai nước thực hiện thỏa thuận ngừng bắn.

Tại hội nghị thượng đỉnh NATO cuối tháng 6, các nước thành viên cam kết sẽ nâng mức chi quốc phòng lên 5% GDP, đáp ứng yêu cầu từ lâu của ông Trump. Trước đó, các lãnh đạo châu Âu đã thuyết phục được ông Volodymyr Zelensky tương tác trực tiếp với ông Trump và chấp nhận hòa đàm không điều kiện với ông Putin.

"Chúng tôi làm việc này vì lợi ích của chính mình - Thủ tướng Đức Merz nói - Việc này giúp Ukraine tự phòng thủ được trước các chiến dịch ném bom của Nga. Và chỉ cách này mới tăng áp lực để Matxcơva cuối cùng chịu đàm phán hòa bình". 

Ông Merz, người tạo được tài sản lớn từ kinh doanh và tự lái được máy bay riêng, biết cách kết nối với ông Trump tốt hơn các lãnh đạo Đức khác, theo các cố vấn. Ngoài ra, ông Merz luôn sẵn sàng cam kết chi nhiều cho vũ khí Mỹ sau khi việc sửa hiến pháp Đức mở đường cho điều đó.

"Merz tìm được cách tiếp cận đúng, và giờ ông có thể gọi điện thoại cho Trump và dùng chính sách ngoại giao chi séc - theo Nico Lange, cựu quan chức quốc phòng Đức - Không giống ông (Tổng thống Pháp Emmanuel) Macron hay các lãnh đạo khác, ông ta thật sự chi tiền như cam kết".

Các chi tiết còn bỏ ngỏ

Một đạo luật khác đe dọa tới 500% thuế quan được ủng hộ bởi 80 thượng nghị sĩ giờ có thể được thông qua bởi Hạ viện Mỹ. Đạo luật này cho ông Trump quyền tự do lớn hơn trong áp thuế hay gỡ bỏ cấm vận. 

Ông Trump đang dùng thuế để đạt được một loạt mục tiêu từ tăng thu ngân sách tới kết thúc chiến tranh. Nhưng ông cũng hay thay đổi, như liên tục công bố thuế rồi lại đàm phán để rút lại. Ông có thể dùng thuế mới thế nào trong cuộc chiến thương mại lớn hơn vẫn còn chưa rõ. Các động thái của ông khiến không ai có thể lường trước được điều gì.

Về vũ khí, tuyên bố của ông Trump dường như đảm bảo cho Ukraine nguồn cung khí tài mà chỉ Mỹ có thể cung cấp như hệ thống Patriot. Nhưng ông Trump cũng không nói rõ Mỹ sẽ cung cấp bao nhiêu hệ thống như vậy. 

Các hệ thống phòng không đang thiếu hụt trên toàn cầu do nhu cầu rất lớn, lý do thì rất nhiều, bao gồm việc Mỹ phải trải rộng nhiều hệ thống nhằm giúp Israel và Qatar trong cuộc chiến 12 ngày với Iran. 

Hồi tháng 6, Lầu năm góc từng ngưng việc vận chuyển hệ thống Patriot và các vũ khí khác tới Ukraine (với lý do là để thống kê lại kho vũ khí của Mỹ). Lệnh cấm này sau đó bị ông Trump bãi bỏ.

Ông Trump cũng không nói rõ các vũ khí khác Mỹ sẽ cung cấp là gì. Có tin nói sẽ có các hệ thống đủ sức tấn công sâu tới tận Matxcơva từ trong lãnh thổ Ukraine. Ông Biden đã cung cấp hệ thống tên lửa ATACM với tầm bắn khoảng 300km. 

Muốn tới được Matxcơva, cách lãnh thổ mà Ukraine đang kiểm soát hơn 500km, Kiev sẽ cần tên lửa hành trình Tomahawk hoặc tên lửa JASSM-ER (với tầm bắn từ 800 - 1.500 km). Liệu ông Trump có muốn leo thang tới vậy, kể cả gián tiếp bằng cách bán cho các nước châu Âu, vẫn là dấu hỏi.

Như vậy, vẫn còn rất nhiều chi tiết trong sự "chuyển biến" của ông Trump về Ukraine. Các hỗ trợ quân sự có thể là không đủ để chặn đà tiến dù rất chậm của Nga - mốc nguy hiểm với Ukraine được giới quan sát dự đoán là tầm tháng 10 tới. 

Thái độ của nhóm cử tri cốt lõi đòi "nước Mỹ trên hết" và một phần nội các Trump với Ukraine vẫn là thờ ơ. Bản thân ông Trump cũng né tránh câu hỏi sẽ làm gì nếu Nga leo thang tấn công.

Nga dường như vẫn có thể tiếp tục các chiến dịch của họ, bất chấp tổn thất nhiều ở Ukraine. Ông Putin có vẻ vẫn quyết tâm theo đuổi mục tiêu chiếm đóng được nhiều lãnh thổ Ukraine hơn và giải quyết điều ông gọi là "nguyên nhân gốc rễ của xung đột": buộc Ukraine phải trung lập và dần quay lại vùng ảnh hưởng của Nga.

Ông Trump vẫn có thể lại đổi ý lần nữa - nếu ông e ngại đe dọa hạt nhân từ Matxcơva hay nếu ông Putin lại hứa hẹn đàm phán hoặc chỉ đơn thuần là chán cục diện giằng co kéo dài hiện tại. Dù sao thì ông đã có bước chuyển lớn trong nhìn nhận về cuộc chiến. 

Hồi tháng 2, ông từng chỉ trích công khai ông Zelensky ở Nhà Trắng và trong một thời gian từng cắt hết viện trợ vũ khí và hợp tác thông tin tình báo. Hồi tháng 4, ông bắt đầu tự hỏi liệu ông Putin có đang "dẫn dắt" mình, và đe dọa áp cấm vận với Nga.

Rất nhiều tháng ngoại giao kiên nhẫn của Ukraine cùng sự khéo léo của các đồng minh châu Âu (như các ông Rutte và Merz), sự vận động thầm lặng của các nhân vật diều hâu trong Quốc hội Mỹ, và cả hành động của phía Nga đã dẫn tới sự thay đổi của ông Trump. ■