Chiêm ngưỡng nhật thực nhân tạo đầu tiên trong lịch sử nhân loại

Ngày 16-6, tại Triển lãm Hàng không Paris (Pháp), Cơ quan Vũ trụ châu Âu (ESA) đã công bố những hình ảnh ngoạn mục về nhật thực nhân tạo đầu tiên trong lịch sử nhân loại, do hai vệ tinh nhỏ bay cách nhau đúng 150m trong không gian, phối hợp chính xác đến từng milimet.

Thay vì chờ đợi nhiều năm để chứng kiến những khoảnh khắc hiếm hoi khi Mặt trăng tình cờ che khuất Mặt trời, các nhà khoa học giờ đây có thể chủ động tạo ra nhật thực với thời gian kéo dài tới nhiều giờ. Đây là thành quả của sứ mệnh Proba-3 trị giá 210 triệu USD do ESA thực hiện.

Theo Space, sứ mệnh Proba-3 gồm hai vệ tinh hoạt động theo cách chưa từng có: một vệ tinh đóng vai trò "chắn sáng", bay phía trước để che khuất hoàn toàn đĩa Mặt trời, trong khi vệ tinh còn lại mang kính thiên văn ASPIICS ghi nhận hình ảnh vành nhật hoa trong điều kiện ánh sáng lý tưởng, điều vốn chỉ xảy ra trong các kỳ nhật thực toàn phần tự nhiên, vốn hiếm hoi và chỉ kéo dài vài phút.

Trong lần thử nghiệm thành công đầu tiên vào ngày 23-5-2025, hai vệ tinh bay cách nhau 150 mét ở độ cao khoảng 60.000km, duy trì đội hình với độ chính xác lên đến 1 milimet mà không cần điều khiển từ mặt đất. 

Hình ảnh thu được cho thấy vành nhật hoa hiện rõ với các chi tiết cấu trúc plasma, vòng sáng lạnh (prominence) và vùng phát sáng xanh lục, những đặc điểm vốn khó quan sát do ánh sáng Mặt trời lấn át.

Khác với các kính thiên văn che sáng đặt trên mặt đất hoặc trong quỹ đạo thấp, vốn bị giới hạn bởi khí quyển và ánh sáng tán xạ, Proba-3 cho phép quan sát vành nhật hoa với độ tương phản và chi tiết vượt trội, đạt mức tương đương hoặc thậm chí tốt hơn nhiều lần so với các kỳ nhật thực tự nhiên. 

Theo tiến sĩ Andrei Zhukov - nhà khoa học chính của dự án tại Đài thiên văn Hoàng gia Bỉ, đây là công cụ vô giá để nghiên cứu cơ chế sinh nhiệt bất thường của vành nhật hoa, nơi nhiệt độ cao gấp hàng trăm lần bề mặt Mặt trời, cũng như các hiện tượng như gió Mặt trời và phun trào vật chất vành nhật (coronal mass ejections).

Mỗi hình ảnh từ Proba-3 được cấu thành từ ba lần phơi sáng khác nhau, cho phép tổng hợp ảnh đầy đủ từ vùng trung tâm đến rìa vành nhật hoa. Dữ liệu sẽ được ESA công bố công khai theo chính sách dữ liệu mở, phục vụ cộng đồng khoa học và cả các nhà thiên văn nghiệp dư trên toàn thế giới.

Sứ mệnh Proba-3 dự kiến hoạt động trong 2 năm, tạo ra khoảng 1.000 giờ quan sát nhật thực nhân tạo. Đây là điều mà trước đây con người chỉ có thể mơ ước. 

Dù không thể thay thế vẻ đẹp ngoạn mục của nhật thực tự nhiên, nhật thực nhân tạo đã trở thành dấu mốc khoa học mang tính cách mạng, khẳng định năng lực công nghệ hàng đầu của ESA trong lĩnh vực điều khiển vệ tinh theo đội hình siêu chính xác, một nền tảng quan trọng cho các sứ mệnh tương lai, từ quan sát vũ trụ đến nghiên cứu Trái đất và các hành tinh khác.

Vì sao động vật biểu hiện khác thường khi nhật thực toàn phần?

Hươu cao cổ phi nước đại, nhện gỡ mạng, khỉ đột chải chuốt, dế ríu rít… Nhiều động vật có những phản ứng lạ trong nhật thực toàn phần.