Tuyển dụng nhiều nhưng thất nghiệp tăng: Do chọn nghề theo 'mốt', ngành 'giàu' mới học?

Theo bản tin thị trường lao động quý 2-2025 của Bộ Nội vụ, trong quý 2-2025 số người thất nghiệp tăng lên 1,06 triệu người, cao hơn 25.000 người so với quý trước và tăng khoảng 13.300 người so với cùng kỳ năm 2024.

Đáng chú ý, tỉ lệ thất nghiệp trong thanh niên cũng tăng thêm 0,26%, mặc dù các công ty tăng tuyển dụng.

Nghịch lý này đặt ra nhiều vấn đề, trong đó có việc chọn ngành nghề ở giới trẻ hiện nay.

Chọn trường "danh giá", bỏ qua sở trường, đam mê

Theo quan sát, hiện nay khi lựa chọn ngành nghề, một số học sinh và phụ huynh đặt quá nặng yếu tố thu nhập, cho rằng nghề dễ giàu mới đáng học nên đổ xô vào các ngành được cho là "hot" trên thị trường lao động, dẫn đến cầu vượt quá cung.

Tác động của văn hóa Á Đông cũng khiến một số phụ huynh, học sinh có những định kiến về giới khi chọn ngành nghề. Nhiều bạn trẻ đã từ bỏ ước mơ về ngành học vì lo sợ áp lực giới tính trong thời gian học, cũng như quá trình tìm việc sau này. 

Các nhà nghiên cứu tâm lý học phát triển và khoa học thần kinh khẳng định năng lực nghề nghiệp không phân biệt giới, mà là do định hướng xã hội. 

Một định kiến khác, chính là xu hướng chọn trường danh giá, thay vì thực sự chọn ngành học phù hợp với sở trường, đam mê. Nhiều bạn trẻ chọn ngành trái sở thích chỉ vì muốn vào trường "top". 

Lấy tên trường làm thước đo thành công là một cách hiểu sai về thương hiệu giáo dục. Điều này xuất phát từ tâm lý sính danh tiếng, hiệu ứng truyền thông về những bảng xếp hạng các cơ sở giáo dục đại học.

Tương tự, cũng vì nặng chữ "danh", nhiều phụ huynh, học sinh bỏ qua ngành lấy điểm thấp mặc dù năng lực học sinh phù hợp ngành đó. 

Ngoài ra, quan niệm bảo thủ cho rằng cha mẹ biết rõ hơn con cái, thiếu niềm tin vào thế hệ trẻ, lo sợ truyền thống gia đình bị mai một đã khiến nhiều ông bố bà mẹ buộc con trẻ phải nối nghiệp gia đình. Để rồi nhiều sinh viên nghỉ học giữa chừng vì không có hứng thú với ngành học.

Tư duy trọng bằng cấp cũng khiến nhiều bạn không mặn mà với cao đẳng nghề. Trong khi các nước phát triển coi trọng việc học nghề thì ở Việt Nam, học nghề lại bị nhiều người coi là thua cuộc, thất bại?!

Và hiện thực phũ phàng người người đại học, nhà nhà đại học, nhưng rồi vẫn khó tìm việc với tấm bằng cử nhân đang đặt dấu hỏi lớn trong việc lựa chọn con đường bước vào thị trường lao động của các bạn trẻ hiện nay.

Chọn nghề sai: tăng thất nghiệp, lãng phí nguồn nhân lực

Sai một ly, đi một dặm. Chọn ngành không phù hợp khiến nhiều bạn chán học, bỏ học. Không chỉ mất niềm tin vào bản thân, các em còn cảm thấy khó khăn trong việc định danh nghề nghiệp, đến khi học xong, lại làm trái ngành trái nghề.

Nhìn từ góc độ toàn cảnh xã hội, định kiến ngành nghề sẽ dẫn đến việc học sai ngành sai nghề. Hệ quả là tình trạng ngành thiếu ngành thừa, lãng phí nguồn nhân lực, gia tăng tình trạng thất nghiệp dù có bằng đại học.

Chọn nghề là hành trình cá nhân, có ý nghĩa quyết định cuộc đời mỗi người. Tương lai không dành cho người đi theo lối mòn định kiến. 

Chúng ta phải hiểu rõ chính mình, bằng cách thẳng thắn trả lời những câu hỏi: "muốn gì?", "giỏi gì?", "sống vì giá trị nào?" thông qua việc sử dụng các công cụ trắc nghiệm nghề nghiệp khoa học.

Chẳng hạn như trắc nghiệm Holland giúp xác định nhóm ngành nghề theo sở thích, môi trường làm việc ưa thích, hay trắc nghiệm MBTI giúp nhận biết kiểu tính cách và từ đó lựa chọn môi trường công việc phù hợp. 

Hoặc trắc nghiệm Big Five (OCEAN) giúp đánh giá sâu sắc về đặc điểm tâm lý cá nhân, còn trắc nghiệm Enneagram giúp phân tích động lực nội tại, giá trị cá nhân.

Bên cạnh các bài trắc nghiệm, chúng ta cũng cần tham khảo thông tin đa chiều, lắng nghe ý kiến không chỉ từ phụ huynh, giáo viên, mà cả từ chuyên gia tư vấn nghề nghiệp, cựu sinh viên và những người đang làm trong ngành.

Cũng cần tìm hiểu thị trường lao động hiện tại, dự báo tương lai thông qua các báo cáo ngành nghề, hoặc dữ liệu từ các sàn tuyển dụng. 

Và nếu được, hãy thử trải nghiệm thực tế bằng cách tham quan doanh nghiệp, tham gia hoạt động trải nghiệm nghề, thực tập ngắn ngày, hoặc các buổi chia sẻ từ người trong ngành.

Vượt qua định kiến để học nghề

TTCT - Ba câu chuyện, ba quyết định, rất nhiều nỗ lực, họ sau cùng đều trở thành những người theo đuổi con đường học nghề và thành công trong niềm vui và sự tự tin quý giá.