Không lăng kính nào không tán sắc

Ảnh: TH.H.

Độc giả văn học dịch luôn phải chấp nhận một điều, đó là việc cảm thụ đã thông qua lăng kính của người dịch, và không có cái lăng kính nào mà không tán sắc.

Người Nhật có câu ngạn ngữ: “Con khỉ cũng có lúc rơi khỏi cái cây”. Trong nhiều trường hợp, tôi dùng câu ngạn ngữ này để phòng ngự mỗi khi bị tấn công vào chỗ sai. Nói vui là như vậy, nhưng tôi cho rằng mọi cái sai đều cần phải sửa, và để nhận ra được mọi cái sai thì không thể chỉ dựa vào mỗi tri kiến của mình, mà phải trông cậy vào cả những người khác nữa. Vì con người nhìn nhận sự việc của người khác bao giờ cũng khách quan và tỉnh táo hơn khi nhìn nhận sự việc của chính mình.

Tôi có biết chuyện gần đây có một số tác phẩm văn học dịch bị độc giả phản đối. Mặc dù chỉ quan sát một cách chung chung, nhưng tôi nghĩ đây là một hiện tượng lành mạnh, phản ánh nhu cầu thực tế và quyền lợi của độc giả, đòi hỏi những người làm dịch thuật phải cố gắng hơn nữa. Chỉ có điều dường như có những lúc đôi bên bị sa đà vào những tranh luận nằm ngoài vấn đề chuyên môn và ngữ điệu thì gay gắt quá. Tôi nghĩ phê bình là cần thiết và quan trọng, nhưng cá nhân tôi mong rằng mọi sự phê bình nên dựa trên thành ý, mang tính xây dựng, cần nghiêm khắc nhưng đừng hà khắc.

Ảnh: TH.H.

Hiện tượng này là tích cực, chứng tỏ rằng sách vở vẫn còn được công chúng quan tâm. Tuy nhiên khi đánh giá cái gì, điều kiện cần là xác định vị trí thích hợp để có cái nhìn vừa tổng thể vừa rõ ràng. Điều kiện đủ là phương tiện đo đạc thích hợp. Để đánh giá một bản dịch, từ điển là không đủ, cần có hiểu biết cơ bản về tổng thể tác phẩm, tốt hơn nữa là về tiểu sử phong cách tác giả, và quan trọng nhất là khả năng thẩm thấu nguyên tác cũng như cái nhìn đúng đắn về hoạt động dịch thuật. Dịch thuật là một công việc sáng tạo hết sức gò bó. Sau khi mướt mồ

hôi lao tâm khổ tứ với bản dịch xong, tôi nghĩ điều đầu tiên người dịch mong đợi ở người đọc không phải là sự yêu thích hay khen ngợi, mà là những đánh giá đúng mực và công bằng.