​Đánh mất

Tranh: Lê Thiết Cương

Cứ dăm ba ngày, sau một sự kiện nào đó bùng lên trong giới trẻ, trong xã hội, hoặc liên quan đến một ngôi sao nào đó, thể nào cũng xuất hiện các cụm từ “cộng đồng mạng xôn xao”, “cộng đồng mạng bàn luận”, phổ biến hơn cả là “cộng đồng mạng bức xúc”.

“Cộng đồng mạng” ấy là những ai, đại diện cho giới nào trong xã hội và tác động thật sự của cái cộng đồng ấy với xã hội đến đâu? Tôi không tin “cộng đồng mạng” ấy đại diện cho tất cả giới trẻ nói riêng, cho những người sử dụng mạng xã hội nói chung, mà đơn giản chỉ là một nhóm người nào đó đang bàn luận về một vấn đề gì đó đáng chú ý đối với họ.

Nhưng họ rất nhiều. Họ bàn luận về những gì, những ai: Họ “đánh” cậu bé Đỗ Nhật Nam chỉ vì cậu “dám” chê truyện tranh. Họ tìm mọi cách để “dìm hàng” người mẫu Ngọc Trinh chỉ vì cô dám nói mấy câu mà họ cho là quá ngu ngốc.

Họ nhảy vào “dạy dỗ” một người đàn ông đưa hai con nhỏ lên núi Fansipan và từng dọa sẽ ném con xuống vực nếu chúng không muốn đi nữa. Họ gọi một người đàn ông Việt quỳ gối vì bị lừa ở Singapore là “hèn” và “nhục quốc thể”.

Đương nhiên, vẫn có không ít tiếng nói có lương tri đã cố gắng làm một điều gì đó để thay đổi một phần cộng đồng ấy, nhưng không thể và không xuể. Những tiêu cực trong cuộc sống ảo ấy đã che lấp hết những khoảng sáng yếu ớt của một xã hội thu nhỏ trước bàn phím.

Cũng một cộng đồng mạng, nhưng sau sự cố liên quan đến cái anh quỳ vì iPhone ở Sim Lim kia, người Singapore đã phát động cả một phong trào mạnh mẽ để tẩy chay người chủ cửa hàng lừa đảo, đến mức cửa hàng ấy đã bị đóng cửa, bản thân người chủ bị khinh rẻ, xa lánh.

Còn ở Ý, mới đây cộng đồng mạng đã cùng giúp đỡ một học sinh tàn tật bị kẻ gian lấy mất chiếc xe lăn trị giá gần 20.000 euro của cô, sau khi cha mẹ cô lên mạng thỉnh cầu mọi người giúp đỡ vì họ không có đủ tiền để mua chiếc xe khác.

Chỉ trong một thời gian ngắn, hơn 20.000 người đã quyên góp tiền, giúp cha mẹ cô bé không những mua được chiếc xe mà còn dành được một phần tiền làm từ thiện. Một tờ báo Ý viết: “Mất một chiếc xe, nhưng cô bé đã có hơn 20.000 người bạn”.

Đương nhiên, cộng đồng nào cũng có những tiêu cực, khác biệt là ở chỗ người ta vẫn chủ động tìm kiếm và nhìn ra những gì tích cực, thay vì một cộng đồng mạng tình nguyện “nhiễm bẩn” khi tiếp nhận vô tội vạ tất tật những thái độ tiêu cực, những ngôn ngữ thô tục, những xét đoán thiển cận và vội vã, những hiếu kỳ tầm thường và nhỏ nhen chỉ để giải trí và tự vệ.

Với một ý thức xã hội thấp, tính ích kỷ và thực dụng của các cá nhân quá cao, cộng đồng ấy rất dễ bị xé lẻ và rơi vào hỗn loạn, mạng xã hội khi ấy như một thứ vũ khí chết người nằm trong tay những kẻ vô thức - điều có tác động ngược đến suy nghĩ và hành vi của cộng đồng ấy ở ngoài đời thực.

Điều đó rất khác với các cộng đồng tập hợp những cá nhân có ý thức xã hội mạnh, dân trí cao, văn minh, biết tôn trọng và tương trợ lẫn nhau.

Bản thân những cộng đồng ấy không thể cải tạo được xã hội họ đang sống, không thắng được những bất công trong xã hội ấy, không giảm được cái hố ngăn cách giữa người với người, nhưng họ tạo nên những tiếng nói lớn, nhờ vào sự đoàn kết, đồng lòng vì một mục tiêu nào đó để bảo vệ cho quyền lợi của họ, hoặc một hành động chung có ích cho cộng đồng. 

Chắc là rồi cũng đến lúc cõi hỗn mang trong các mạng xã hội của chúng ta kết thúc, khi “những đứa trẻ” nghịch mạng xã hội kia thật sự bước ra khỏi thế giới ảo ấy để mắc kẹt trong đời thực, nhận ra được rằng họ cần thoát ra khỏi nó hoặc phải tìm cách làm cho nó tốt lên để dễ thở hơn.

Một thế hệ trẻ lấy thế giới mạng để làm vũ khí che chở cho sự yếu đuối và mất phương hướng của họ trong cuộc đời sẽ nhận ra họ đã đánh mất mình đến mức nào, và không muốn con cái họ đi trên vết xe đổ đó một lần nữa. 

Người đồng sáng lập và CEO của Airbnb, Brian Chesky trong một bài viết về tương lai của một nền kinh tế chia sẻ đã cho rằng thế hệ ngày nay đã thay đổi quan niệm về tài sản và sở hữu. Thứ mà họ muốn phô bày là những dòng feed trên Instagram, những bức ảnh của họ, nơi chốn mà họ từng đến, kinh nghiệm mà họ có.

Họ sẽ sở hữu bất cứ gì họ muốn có trách nhiệm cùng... nhất là danh tiếng của họ, tình bạn của họ, những mối quan hệ của họ và những trải nghiệm của họ. Mà tất cả những thứ này không thể được xây dựng bằng thái độ sống tùy tiện, dù là trên thế giới ảo.