Xung đột Thái Lan - Campuchia: Đằng sau lý do chủ quyền

Thiếu tướng Winthai Suvaree, người phát ngôn của Quân đội Hoàng gia Thái Lan, giải thích quyết định đóng cửa trạm kiểm soát biên giới Chong Sai Taku ở tỉnh Buri Ram vào hôm chủ nhật 22-6 là vì quan ngại an ninh quốc gia. 

Cụ thể, ông nói quân đội Campuchia gia tăng điều động binh sĩ và triển khai thiết bị quân sự dọc khu vực biên giới, làm dấy lên lo ngại về sự an toàn của người dân Thái Lan ở các cộng đồng lân cận, nhật báo The Nation của Thái Lan tường thuật hôm thứ hai 23-6.

Thủ tướng Campuchia Hun Manet đáp trả: "Tôi tuyên bố đóng cửa toàn bộ biên giới... Việc đóng cửa là vĩnh viễn trừ khi Thái Lan mở cửa trở lại tất cả cửa khẩu cùng một lúc, chính xác như vào trước ngày 7-6. Chỉ khi đó, Campuchia mới xem xét việc mở cửa trở lại", tờ Khmer Times 23-6 trích lời.

Điều gì xảy ra?

Hãng thông tấn Anh Reuters 7-6 đưa tin: "Thái Lan đã tăng cường sự hiện diện quân sự dọc biên giới tranh chấp với Campuchia, sau khi quân đội ở phía bên kia tăng lên, Bộ trưởng Quốc phòng Thái Lan cho biết". 

Theo Reuters, hiện Thái Lan đang vận hành 17 cửa khẩu biên giới chính thức với Campuchia, trải dài trên 7 tỉnh dọc tuyến biên giới chung dài 817km. Cũng theo Reuters, "căng thẳng giữa hai quốc gia Đông Nam Á đã âm ỉ kể từ khi một binh sĩ Campuchia thiệt mạng hôm 28-5 trong cuộc xung đột chớp nhoáng tại khu vực biên giới chưa được phân định".

Vụ đụng độ hôm 28-5 là giọt nước tràn ly của tình trạng đối kháng kéo dài đã lâu. Từ bao năm qua, hai bên cùng hờm sẵn lực lượng, rồi tăng cường và nâng cấp các phương tiện chiến tranh cho kịp với đà tiến hóa quốc phòng thế giới, vô hình trung khiến tình hình đối đầu phức tạp hơn.

Lấy ví dụ, Khmer Times 3-6 nói lực lượng Thái Lan tiếp tục xâm phạm lãnh thổ Campuchia, cụ thể là "chuyến bay trái phép của một máy bay không người lái trên các khu vực tiền tuyến để tiến hành giám sát các vị trí quân sự của Campuchia".

Phía Thái Lan bác bỏ tố cáo này. Người phát ngôn quân đội Thái Lan, thiếu tướng Winthai Suvaree, nói cáo buộc này là "bịa đặt", và lưu ý rằng không cần phải do thám hoạt động di chuyển quân đội Campuchia, "vì các hoạt động như vậy đã được đưa tin trên mạng xã hội Campuchia", đài Thai PBS trích thuật.

Cũng theo Thai PBS, ông Winthai chỉ ra rằng "việc quân đội Thái Lan và Campuchia sử dụng máy bay không người lái trên các khu vực biên giới chưa phân định là bình thường", tương tự là chuyện "máy bay không người lái của một trong hai nước có thể xâm phạm không phận của nước kia".

Đặc biệt, ông nhấn mạnh "máy bay không người lái mà phía Campuchia tuyên bố đã bắn hạ không phải của quân đội Thái Lan". Ông cũng kêu gọi người dân Thái Lan kỹ lưỡng khi đọc tin tức trên truyền thông Campuchia liên quan đến Thái Lan, và tuyên bố hầu hết là tin giả.

Lịch sử lôi thôi

Tạp chí Time 17-6 nhận định cả hai bên đều nói bên kia đang gây hấn: Bộ Quốc phòng Campuchia cho biết quân đội Thái Lan đã nổ súng vào một chiến hào từng là căn cứ quân sự của Campuchia, khiến một binh sĩ Campuchia tử vong; trong khi đó, quân đội Thái Lan tuyên bố binh lính của họ chỉ phản ứng sau khi lực lượng Campuchia "bắt đầu sử dụng vũ khí" trong một sự cố gây hiểu lầm ở khu vực tranh chấp.

Time nhấn mạnh rằng "ông Hun Sen, người đã rời chức thủ tướng Campuchia để con trai mình lên thay vào năm 2023, rồi trở thành chủ tịch Thượng viện và vẫn là nhà lãnh đạo đất nước trên thực tế, đã nói ông ủng hộ "quyết định đưa quân đội và vũ khí hạng nặng đến biên giới để chuẩn bị phản công trong trường hợp có thêm cuộc xâm lược". 

"Chúng tôi ghét chiến tranh, nhưng chúng tôi buộc phải tiến hành chiến tranh khi phải đối mặt với sự xâm lược của nước ngoài", ông Hun Sen nói".

Khu vực nhạy cảm này là nơi có ngôi đền Preah Vihear nổi tiếng mà vào năm 2008, hai bên từng bùng nổ tranh chấp. 

Đầu tiên vào ngày 3-10-2008 bằng súng trường và rocket, khiến một binh sĩ Campuchia và hai binh sĩ Thái Lan bị thương. Sau đó, vào ngày 15-10-2008, giao tranh tiếp diễn bằng súng phóng lựu, súng cối, súng máy và các loại vũ khí nhỏ khác do hiểu lầm về việc luân chuyển quân của Thái Lan.

Các chỉ huy biên giới nhanh chóng trấn an cấp dưới ở tuyến đầu và đồng ý tuần tra chung nhiều hơn. Đến cuối tháng 10-2008, quân đội Thái Lan ước lượng Campuchia có 2.800 quân xung quanh đền Preah Vihear đối mặt với 600 quân của Thái Lan, theo báo cáo của Hội Chữ thập đỏ quốc tế.

Tới năm 2011, hai bên lại đụng độ trong một tuần lễ khiến ít nhất 15 người thiệt mạng (8 binh sĩ Campuchia, 6 binh sĩ Thái Lan và 1 thường dân Thái Lan), và ít nhất 60.000 dân thường phải di dời, France 24 28-4-2011 loan tin: "Các nguồn tin quân sự cho biết giao tranh dữ dội giữa quân đội Thái Lan và Campuchia đã diễn ra... dọc biên giới hai nước, đánh dấu ngày thứ bảy liên tiếp xảy ra đụng độ, khiến thêm một người thương vong".

Đáng lưu ý là bản tin của France 24 dẫn ý kiến các nhà phân tích bày tỏ hoài nghi rằng cuộc xung đột thực sự là vì vấn đề chủ quyền. Lý do, theo giới phân tích, có vẻ xuất phát từ động cơ chính trị của cả hai phía. 

Cụ thể là do ở Thái Lan lúc đó sắp bầu cử và giới tướng lĩnh cứng rắn đã thông đồng với những người theo chủ nghĩa dân tộc để tạo ra một cuộc khủng hoảng có thể dẫn đến hủy bỏ bầu cử (dự kiến diễn ra vào tháng 7-2011), và loại bỏ phe đối lập lúc đó đang mạnh.

Dụng ý sâu xa

14 năm sau, cũng vẫn hoài nghi như vậy. Reuters 14-6 nhận xét: "Vụ xung đột diễn ra vào thời điểm đầy thách thức với Chính phủ Thái Lan, vốn đang mất dần sự ủng hộ trong cuộc đấu tranh kéo dài nhằm thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. 

Chính quyền của (Thủ tướng) Paetongtarn đang chịu áp lực phải có lập trường cứng rắn hơn đối với Campuchia, với những lời lẽ ngày càng cứng rắn từ quân đội Thái Lan".

Reuters cũng đề cập tình hình ở Phnom Penh: "Cựu thủ tướng rất có ảnh hưởng Hun Sen, cha của (Thủ tướng) Hun Manet, đã chỉ trích quân đội Thái Lan hạn chế qua lại ở các cửa khẩu biên giới và cáo buộc giới tướng lĩnh và những người theo chủ nghĩa dân tộc Thái Lan thổi bùng căng thẳng: 

"Chỉ có các nhóm cực đoan và một số phe phái quân sự đứng sau những vấn đề này với Campuchia, vì như thường lệ, Chính phủ Thái Lan không thể kiểm soát quân đội của mình theo cách mà đất nước chúng tôi có thể"".

Trong tình hình đối kháng giữa Thái Lan và Campuchia, rõ ràng nữ Thủ tướng Thái Lan Paetongtarn Shinawatra, con gái cựu thủ tướng Thaksin Shinawatra, là hàng hậu bối của ông Hun Sen. 

Trong thực tế quan hệ khắng khít giữa hai gia đình - ông Thaksin từng sang Campuchia tị nạn chính trị vào năm 2009, được ông Hun Sen che chở - thì chuyện bà này xưng hô cháu - chú với ông Hun Sen, như có thể thấy trong đoạn ghi âm điện thoại được tung ra hôm 20-6, là chuyện không có gì đáng ầm ĩ.

Nhật báo The Strait Times của Singapore bình luận hôm 21-6: "Các nhà phân tích cho biết ông Hun Sen..., khi ghi âm cuộc trò chuyện và sau đó phát tán, có thể đã tính toán trước các vấn đề chính trị trong nước. Những tính toán này bao gồm củng cố vị thế của con trai ông và thủ tướng đương nhiệm Hun Manet, và trong bối cảnh tình cảm dân tộc chủ nghĩa đang gia tăng, chứng minh rằng đất nước ông vẫn không nao núng trong cuộc xung đột quân sự mới dọc theo biên giới chung với nước láng giềng lớn hơn".

Tuy nhiên, tờ báo hàng đầu Singapore cũng đưa ra cảnh báo: "Trong việc vô tình hay cố ý đẩy chính phủ do Đảng Pheu Thai lãnh đạo của bà Paetongtarn vào tình trạng hỗn loạn, hành động của ông Hun Sen có thể sẽ khiến Thái Lan có thái độ quyết đoán hơn sau cuộc giao tranh biên giới ngắn ngủi vào ngày 28-5". ■