'Cơm tù', ám ảnh kinh hoàng một thời đường về quê ăn tết

Một quán cơm trên QL1A thuộc địa bàn huyện Phù Mỹ (Bình Định) xe khách giường nằm hay dừng ăn cơm tối 27-1 (22 tháng Chạp) - Ảnh: MINH ĐIỀN

Ngần ấy thời gian đi về trên những chuyến xe khách vào dịp tết, tôi được chứng kiến sự thay da đổi thịt của các miền quê khác nhau và cũng lưu lại trong ký ức nhiều kỷ niệm đáng nhớ. 

Trong đó, tôi rất ấn tượng với việc "tấn công" đến cùng nạn "cơm tù" trên Quốc lộ 1A (QL1A) của báo Tuổi Trẻ, mang lại niềm tin cho những người dân sống xa quê như tôi.

Chuyện ngày xưa của "người trong cuộc"

Tôi như bao người khác, từng là nạn nhân khốn khổ của các quán "cơm tù" ấy. Nó là nỗi ám ảnh của tôi mỗi khi xe khách dừng tại quán ăn. Người đi xe không có quyền lựa chọn, không ăn cũng phải vào quán bởi nhà xe yêu cầu khách xuống hết. 

Lúc xe chưa mở cửa thì hàng rào "dã chiến" đã lạnh lùng vây lại để "giam" khách, đội quân canh gác gồm nhiều thanh niên bặm trợn, xăm trổ đầy mình, sẵn sàng ra tay với những ai có ý định "vượt rào".

Song đó chưa phải là tất cả. Tôi miễn cưỡng vào quán gọi món ăn cho có lệ, một đĩa cơm nếu không nhão nhoét thì cũng khô khốc với vài lát thịt được thái "siêu mỏng" và chén canh lõng bõng nước. Thú thật, lúc ấy tôi đang ở tuổi thanh niên mà nuốt không trôi huống gì phụ nữ và người lớn tuổi, cho nên có rất nhiều đĩa cơm hầu như còn nguyên.

"Cơm tù" nhưng giá lại như ở nhà hàng có sao. Tôi vẫn nhớ vào năm 1989 mà tiền cơm đã 2.000 đồng/đĩa, trong khi cơm chúng tôi ăn ở quán bình dân gần trường học chỉ 400 đồng. Học bổng loại A mỗi tháng của tôi mua được 11 đĩa "cơm tù". Xe khách ngày ấy chạy chậm chứ không được nhanh như bây giờ nên mỗi lần về quê tôi phải ăn ít nhất hai bữa dọc đường.

Những bạn đọc từng xem loạt phóng sự điều tra của Tuổi Trẻ về vấn nạn này, hẳn sẽ không quên câu chuyện về bữa cơm chan đầy máu và nước mắt, cùng bao nhiêu vụ việc đau lòng khác như cụ già bị đánh đập tàn nhẫn vì chê cơm thiu, một phụ nữ có thai cũng bị hành hung vì dám chê tiền cơm đắt... Cay đắng và đau xót!

Tất cả như giọt nước làm tràn ly và từ thông tin báo đăng, chính quyền các địa phương nơi có tuyến QL1A đi qua đã vào cuộc quyết liệt, dẹp nạn "cơm tù", xóa sổ tình trạng "chặt chém" người đi xe, giữ gìn sự bình yên trên những chuyến xe, trả lại bữa cơm ngon canh ngọt cho hành khách.

Chuyến xe giường nằm sáng 27-1

Chuyến xe giường nằm sáng 27-1 (tức 22 tháng Chạp) đưa tôi về quê trên những cung đường quen thuộc. Tôi cảm nhận được xuân đang đến rất gần. 

Mùa này là mùa cao su thay lá nên lúc xe qua tỉnh Đồng Nai tôi được ngắm rừng cao su vừa rụng lá. Những chiếc lá đã hoàn thành "sứ mệnh", từ biệt cành cây chuẩn bị cho lá non xanh khỏe mọc lên thay thế. 

Con đường huyết mạch này sau nhiều lần được cải tạo, nâng cấp đã rộng thêm, đẹp hơn, mang đến cảm giác yên tâm cho người đi xe. Thời gian tôi về đến nhà giờ đây chỉ còn 12 tiếng đồng hồ.

Do dịp tết, xe phải tranh thủ thời gian; còn nếu đi vào ngày thường thì xe đưa đón khách tận nhà, bù cho ngày xưa phải ra quốc lộ mới có xe. Trên xe, chúng tôi được phục vụ khăn lạnh, nước suối miễn phí, phát mền đắp khi trời lạnh.

Thế nhưng, điều khiến người đi xe hài lòng nhất là không cần lo chuyện ăn uống trên đường. Giá vé hiện nay luôn bao gồm bữa ăn cho khách. Nhà xe lo trọn gói cho khách cả những nhu cầu tối thiểu như vệ sinh miễn phí mà vẫn đảm bảo sạch sẽ, lịch sự.

Mỗi xe đều là "mối ruột" của vài quán cơm. Phụ xe chỉ cần gọi điện trước một tiếng là quán đã chuẩn bị xong xuôi để đón khách. Cơm được dọn lên mỗi bàn sáu người, ăn cơm phần với đa dạng món ăn, chiều lòng cho cả người "kén ăn" nhất. Trong chuyến xe tôi đi có một bác bị mệt do không quen đi đường xa nên muốn ăn cháo, yêu cầu của bác cũng được đáp ứng ngay.

Nhiều hãng xe thương hiệu như Phương Trang, Thành Bưởi... còn đầu tư xây dựng hệ thống dịch vụ hậu cần của riêng mình như nhà hàng, cây xăng, trạm dừng chân được phân bố hợp lý, mang đến sự thoải mái cho hành khách cho nên rất dễ hiểu khi cứ đến kỳ nghỉ lễ, tết là các hãng xe này đều "cháy vé".

Nhân viên trên xe đón tiếp khách rất niềm nở chu đáo, "vui lòng khách đến, vừa lòng khách đi". Tuy nhiên, nếu cần góp ý để chất lượng phục vụ tốt hơn thì tôi chỉ muốn đừng để lặp lại tình trạng một số nhà xe tự ý "nâng giá vô tội vạ" như vừa qua. 

Việc phụ thu tiền vé cần tuân thủ không quá 60% theo quy định, kinh doanh lấy chữ "tín" làm đầu, không nên vì chút lợi nhuận trước mắt mà làm giảm sút lòng tin của hành khách.

Ngày nay, và ngay trong chuyến xe về quê ăn tết năm nay, đi trên những chuyến xe tiện nghi, mỗi lần xe dừng ở các quán cơm khang trang, lịch sự, tôi - một người mưu sinh xa quê, lại nhớ những bài báo về cơm tù xe cướp năm xưa của báo Tuổi Trẻ...