Nghề kiểm chứng tin giả dần bước vào thời kỳ thoái trào - Ảnh: AFP
Trong bài viết chia tay độc giả trên báo Washington Post, nhà báo kỳ cựu Glenn Kessler - người điều hành chuyên mục “The Fact Checker” suốt 14 năm - đã nhìn lại chặng đường đầy thăng trầm của hoạt động kiểm chứng thông tin, sàng lọc tin giả.
Từng được coi là tuyến đầu bảo vệ sự thật, nghề fact-check (kiểm chứng sự thật) nay đang mất dần chỗ đứng, khi các nền tảng số, giới chính trị và cả công chúng ngày càng ít quan tâm đến tính chính xác trong phát ngôn và thông tin.
Sự đảo ngược niềm tin vào sự thật
Một bước ngoặt lớn diễn ra vào tháng 6-2015, khi ông Donald Trump tuyên bố tranh cử tổng thống Mỹ.
Theo nhà báo Kessler, sự xuất hiện của ông Trump vừa là cơ hội, vừa là thách thức lớn đối với ngành kiểm chứng bởi số lượng phát ngôn cần kiểm tra tăng vọt, song đồng thời cũng làm nổi bật giới hạn ảnh hưởng của việc kiểm chứng.
Trong suốt chiến dịch tranh cử và nhiệm kỳ tổng thống, ông Trump nhiều lần công khai đặt nghi vấn về độ tin cậy của truyền thông truyền thống, đồng thời khẳng định chính bản thân ông là nguồn thông tin đáng tin cậy.
Khác với các chính trị gia trước đó như cựu tổng thống Barack Obama hay cựu thượng nghị sĩ Mitt Romney - những người từng điều chỉnh phát ngôn sau khi bị đánh giá sai, ông Trump thường giữ nguyên lập trường, dù bị các tổ chức kiểm chứng phản bác.
Một số ví dụ điển hình được đưa ra gồm cáo buộc cho rằng ông Trump tuyên bố "hàng nghìn người Hồi giáo ‘ăn mừng’ vụ tấn công ngày 11-9 ở New Jersey", hay tuyên bố rằng tỉ lệ thất nghiệp ở Mỹ là 42%. Những phát biểu như vậy tạo ảnh hưởng lớn trong dư luận, bất chấp việc thiếu bằng chứng xác thực.
Nhà báo Kessler nhận định mạng xã hội đóng vai trò khuếch đại những thông tin đó. Với hàng triệu người theo dõi trên Twitter (nay là X), ông Trump sử dụng nền tảng này như một kênh truyền thông trực tiếp, không qua kiểm duyệt trung gian.
Bên cạnh đó, theo báo Washington Post, cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2016 có sự can thiệp của các tài khoản giả mạo từ nước ngoài cũng góp phần làm dấy lên mối lo ngại về sự lan truyền của tin giả.
Những diễn biến đó từng thúc đẩy các tập đoàn công nghệ như Meta và Google hợp tác với tổ chức kiểm chứng, nhưng sau đó các chương trình này bị tạm ngưng do nhiều yếu tố, trong đó có lo ngại bị cho là "thiên vị chính trị".
Fact-check lùi bước giữa sức ép chính trị và thị trường
Hội nghị quốc tế về kiểm chứng thông tin diễn ra ở Rio de Janeiro hồi tháng 6-2025 với hơn 400 người tham dự đã phản ánh tình trạng khó khăn chung của nghề.
Dù số tổ chức kiểm chứng tăng mạnh trong một thập kỷ qua, họ đang đối mặt với cắt giảm ngân sách, sức ép chính trị và sự thờ ơ từ người dùng mạng xã hội.
Tai Mỹ, Meta - công ty mẹ của Facebook, đã ngừng hợp tác với các tổ chức Mỹ, còn công ty Google xóa bỏ chương trình kiểm chứng thông tin ClaimReview.
Ở các nước đang phát triển, việc cơ quan USAID của Mỹ ngừng tài trợ từ thời Tổng thống Trump khiến nhiều tổ chức thiếu nguồn lực hoạt động.
Ngay cả tại châu Âu, nơi ban hành Luật Dịch vụ kỹ thuật số yêu cầu xử lý thông tin sai lệch, cũng xuất hiện lo ngại rằng các điều khoản có thể bị nới lỏng dưới sức ép thương mại từ Washington.
Dù thường bị đặt nghi vấn về tính khách quan, ba tổ chức kiểm chứng lớn nhất của Mỹ như The Fact Checker, PolitiFact và FactCheck.org, vẫn đạt mức đồng thuận cao đến 95% trong nhiều trường hợp.
Tuy nhiên tác động của những đánh giá này lên dư luận dường như ngày càng giảm.
Theo dữ liệu của tờ Washington Post, trong nhiệm kỳ đầu, ông Trump bị ghi nhận hơn 30.000 phát ngôn sai lệch, nhưng vẫn thường xuyên bác bỏ hoặc chế giễu kết quả kiểm chứng.
Bắt đầu từ nhiệm kỳ hai, ông dường như không còn đề cập đến hoạt động kiểm chứng thông tin - điều được xem như dấu hiệu cho thấy mức ảnh hưởng của ngành này đang suy giảm.
Đăng ký tại đây
Bình luận hay