Trần Dần và câu chuyện "chôn" Thơ Mới

Phóng to

Nhà thơ Trần Dần

Những năm đầu thế kỷ 20, Nam Định là một trong những trung tâm đô hội sầm uất của miền Bắc. Gia đình ông Phán Chương có điền sản lớn nhất nhì thành Nam với khoảng 30 dãy nhà cho thuê. Giàu có nhưng ông Phán hiếm muộn, bà Cả không sinh cho ông người con nào. Ông Phán lấy bà Hai khi tuổi đã về chiều. Ngày 23-8-1926, cậu bé Trần Dần - công tử nhà Phán Chương chào đời.

Trần Dần có một người bạn thân hơn ruột thịt. Đó là Vũ Hoàng Địch, em trai nhà thơ Vũ Hoàng Chương. Họ ở cùng khu phố, lớn lên cùng nhau, cùng bú một bầu sữa mẹ (nên Trần Dần gọi Vũ Hoàng Địch là người anh em sữa), cùng học. Hai cậu trai rất mê thơ Baudelaire, Verlaine, Rimbaud và phái Tượng trưng. Họ chơi cùng hai nhà thơ đang nổi như cồn trên thi đàn lúc bấy giờ là Vũ Hoàng Chương và Đinh Hùng. 18 tuổi, Trần Dần và Vũ Hoàng Địch đỗ Tú tài Tây, hai chàng lên Hà Nội tiếp tục học với ăm ắp mộng mơ về nghệ thuật.

Thần tượng của Trần Dần là Rimbaud, Trần Dần ngưỡng mộ cả đời sống phiêu bạt, tính triệt để, tinh thần tự do vượt ngoài mọi khuôn khổ của nhà thơ này. Vì thế, không khó hiểu khi chàng trai trẻ luôn sống sôi sục, đầy cực đoan, ôm ấp những dự định "quá cỡ" về thi ca.

Trần Dần và Vũ Hoàng Địch cùng với Trần Mai Châu, Đinh Hùng, Vũ Hoàng Chương lập nhóm thơ Dạ Đài. Dạ Đài muốn làm một cuộc cách mạng trong thi ca, thay đổi cách nghĩ, cách biểu hiện trong thơ. Họ cùng ngồi viết ra "Dạ Đài bản tuyên ngôn tượng trưng", với những lời mở đầu rất nổi tiếng: "Chúng tôi - một đoàn thất thổ - đã đầu thai nhằm lúc sao mờ. Cho nên buổi chúng tôi xuất hiện, chúng tôi để cho tàn suy giấc mơ của những người thuở trước...".

"Người anh em sữa" của Trần Dần - nhà thơ, nhà báo Vũ Hoàng Địch năm nay đã là một ông già 85 tuổi. Sống cùng người bạn đời trong một ngõ nhỏ phía sau Chợ Trời - ông già Vũ Hoàng Địch hàng ngày vẫn dịch và viết sách. Ông kể say sưa về chuyện lập nhóm Dạ Đài: "Trần Dần lúc ấy là người chấp bút tuyên ngôn Dạ Đài, tuổi trẻ nhất nhưng là người đứng ra kêu gọi anh em cùng chí hướng. Lúc đó chúng tôi quan niệm làm Thơ là phải mang một nghĩa khác cho câu chữ, mỗi từ phải mang lại một nghĩa chưa từng có - nghĩa ấy phải khác nghĩa trong tự điển. Làm thơ là Tác Nghĩa, đem lại một cách viết khác. Câu phải là câu của anh, không ai viết được, không ai tạo ra được nghĩa ấy với cùng từ dùng của anh! Đó là quan điểm về thơ tượng trưng của Dạ Đài, nó không công nhận thuyết phản ánh của chủ nghĩa hiện thực thịnh hành lúc đó”.

Lúc bấy giờ (1946), Thơ Mới đã thoái trào và rơi vào trạng thái sáo mòn, nhưng cái bóng khổng lồ của Thơ Mới vẫn còn ám ảnh. Dạ Đài cho rằng thơ lãng mạn của Xuân Diệu, Huy Cận, Lưu Trọng Lư... xét cho cùng vẫn là những phép so sánh, chưa "tác được nghĩa mới cho từ". Họ muốn "chôn" Thơ Mới vĩnh viễn.

Sau này Trần Dần trong cuộc gặp cuối đời với giới làm văn chương ở Huế, có giải thích khái niệm "chôn tiền chiến" này là: phải viết khác đi, phải cách tân, phải quên những thành tựu của tiền chiến để sáng tạo nên những thành tựu mới, phải cướp được độc giả của tiền chiến...

Trong câu chuyện kể về người anh em sữa của mình, ông già Vũ Hoàng Địch thường cười sảng khoái, đôi lúc rơm rơm nước mắt. Rồi ông lại tần ngần: "Sau mấy chục năm, nhìn lại tôi càng thấy con đường mà Dạ Đài mở ra là đúng. Dạ Đài đã nghĩ rất xa khỏi thời của mình, nhưng vì tuổi trẻ nên những sáng tác của chúng tôi không đủ tầm như mơ ước".

Thơ Trần Dần: Đi qua sự im lặng và quên lãngTrần Dần - nhà cách tân thơ ViệtBài thơ Tình yêu của Trần DầnBài thơ Nhất định thắng của Trần Dần