Tác giả Phan Việt: Từ văn chương 'đói' đến mát lành

Chị là nhà văn Phan Việt. Cuốn sách Sống Sáng (NXB Hội Nhà Văn, Sáng Books) của Phan Việt vừa phát hành đã nhận được nhiều đón nhận từ bạn đọc. Dịp này Phan Việt đối thoại cùng Tuổi Trẻ nhiều suy ngẫm về con đường đặc biệt của chị.

Khi chăm chăm bắt lỗi và muốn sửa lỗi người khác

* Điều gì thôi thúc chị viết và xuất bản cuốn Sống Sáng, chia sẻ với mọi người cách sống để hướng đến một đời sống sáng với hạnh phúc chân thật, khác hẳn các cuốn trước đây của chị?

- Năm 2017, tôi xuống tóc xuất gia gieo duyên tại Thái Lan trong vài tuần. Lúc đó tôi đang làm việc ở Đại học South Carolina, Mỹ. Năm 2018, tôi lại về chùa cạo tóc và ở chùa từ đó đến 2022 thì về Mỹ làm việc ở Đại học Minnesota đến nay.

Suốt những năm này, tôi được hỏi rất nhiều về cách giải quyết các phiền não trong đời sống. Hỏi từ người Việt, người Thái, người Mỹ, người trong chùa và ngoài chùa.

Ví dụ làm thế nào khi những người xung quanh cư xử không như mình muốn? Làm thế nào khi rơi vào cảnh thấy cuộc sống hoàn toàn vô nghĩa? Làm thế nào khi suốt ngày lo về tiền? Nên ly hôn hay cố gắng sống vì con khi chồng ngoại tình? Dạy con kiểu "mẹ hổ" hay kiểu Nhật, hay Steiner?

Cuốn Sống Sáng là trả lời chung của tôi cho các câu hỏi này.

Về cơ bản, tôi chia sẻ nền tảng của một đời sống sáng và cách chuyển đổi cuộc sống "về sáng" dựa trên kinh nghiệm thực của mình trong nhiều năm qua.

* Khi viết những cuốn sách chia sẻ cách sống, chị có nghĩ là thực tế phải chăng có nhiều người đang loay hoay không tìm được đường sống sáng, cứ vật vã khổ đau?

- Với tôi, đời sống vốn dĩ là cuốn kinh lớn. Các hiện tượng khỏe - ốm, buồn - vui, yêu - ghét trên thân - tâm và trong các quan hệ của mỗi người là cuốn kinh đang nói thẳng nhất, thật nhất với họ những sự thật lớn, bắt đầu từ những sự thật mà người ta cứ muốn bỏ qua: nhân bất thiện nào đưa đến đau khổ, nhân thiện nào đưa đến hạnh phúc?

Tôi viết sách để hướng mọi người đọc thẳng cuốn kinh thân - tâm thiết thực này. Khi họ rõ mình, họ sẽ rõ các thân - tâm khác; rõ các chuyện hợp - tan; rõ vì sao nghèo, bệnh, sợ hãi... Rõ cách để khắc phục và không tiếp tục bất cẩn mà làm khổ mình khổ người nữa.

* Nó giống như điều mà bạn đọc tìm thấy trong cuốn sách của chị: muốn có một đời sống sáng thì điều chúng ta phải làm là tu sửa thân tâm mình, chứ không phải sửa người khác? Nhưng thực tế rất ít người biết quay về bên trong mà tu sửa thân tâm mình, chỉ chăm chăm bắt lỗi và muốn sửa lỗi người khác vậy?

- Cái chăm chăm bắt lỗi và muốn sửa lỗi người khác cũng là một phản ánh rằng họ ít nhiều có cái lỗi đó và ghét cái lỗi đó ở chính họ.

Nó cũng bắt nguồn từ việc họ thấy thiếu bên trong. 

Đa phần chúng ta đang vận hành từ chỗ thiếu, bị thúc đẩy bởi cảm giác thiếu, không chấp nhận và độ lượng được với mình nên cũng nghiệt ngã với người khác.

Hồi năm 2010, tôi sống ở California và có một buổi tối tôi trải qua kinh nghiệm "gặp ma". Sau có một buổi tối mà thế giới sụp đổ, tôi nhìn đâu cũng thấy "ma". 

Giữa ngày trời xanh nắng ấm ở California mà tôi cảm nhận thế giới tối đen và không có cách nào ra khỏi bóng tối đó. Nhưng khi tôi càng tu sửa thân tâm mình, thế giới càng sáng, càng nhẹ, càng trong vắt.

Mình tối thì thế giới bị cảm nhận là tối. Mình sáng thì thế giới sáng. Mình an bên trong thì cả thế giới an. Mình tự ghét chính mình thì mình nhìn ai cũng không thấy hài lòng, "chưa được".

Sửa mình sao cho mình tự đủ bên trong thì sẽ thấy thế giới có quá nhiều thứ để cho mình hạnh phúc và tất cả sẽ yên ổn hết.

Viết về sự mát lành bền vững

* Theo kiến giải của một tiến sĩ ngành công tác xã hội như chị, tại sao xã hội hiện nay có quá nhiều người trầm cảm, gặp các vấn đề về tâm lý, từ trẻ con đến người lớn?

- Trong cuốn Trái tim không mà tôi chấp bút, thiền sư Yantra Amaro nói rằng "No ego, no problem" nghĩa là "Không có cái tôi thì không có vấn đề gì cả".

Ở thời bây giờ, biểu hiện nặng nhất của cái tôi là thiếu thương yêu chân thật với nhau trong khi quá nhiều sự khuếch trương bản thân và ham muốn kiểm soát, ảnh hưởng lên nhiều người khác.

Những cái tôi được khuếch trương này lại va chạm với nhau rất nhanh và dễ vì có Internet và mọi thứ đều live.

Trầm cảm, stress là trạng thái một người bị ứ đọng các năng lượng nặng, cứng, tối mà các cái tôi xả ra, trong khi thiếu hẳn năng lượng mát, nhẹ, sáng của tình thương yêu mà vắng cái tôi.

Các năng lượng nặng, cứng và tối này vào chúng ta qua đâu? Chúng vào qua mắt khi nhìn, xem, đọc sách, TV, Internet. Qua tai khi nghe nhạc, nghe nói chuyện. Qua xúc chạm. Qua các cảm xúc, suy nghĩ tự sinh khởi bên trong theo thói quen.

Thế nào là năng lượng nặng, cứng, tối? Tham lam là nặng. Kỳ vọng là nặng. Áp lực là nặng. Giả dối là cứng. Gồng là cứng.

Sân hận, thù hằn, cơ hội là tối. Ganh ghét, đố kỵ, bon chen là tối. Màu mè rối ren thể hiện bản thân là tối.

Nếu một người liên tục phải nhận các năng lượng này từ trường, nhà, cơ quan, ngoài đường, trên mạng, không tiêu đi được thì họ sẽ ứ đọng.

* Theo chị, cách nào có thể giúp đỡ người trầm cảm?

- Để giúp người khác hết ứ đọng thì nên đồng thời giúp họ mấy thứ. Một là giúp họ giảm tiếp xúc các nguồn năng lượng nặng, cứng, tối.

Hai là giúp họ dọn "rác cái tôi" ứ từ quá khứ. Ba là dạy họ cách không nắm giữ, cho qua được khi nhìn, nghe, tiếp xúc.

Bốn là giới thiệu cho họ những nguồn năng lượng sáng, nhẹ, mát, chân thành, yêu thương, tử tế.

Chung quy phải rõ cách mà cái tôi của mình và người khác đã hình thành và đóng cứng như bê tông, rồi làm nhẹ bớt cho đến lúc nó tan biến.

* Nhiều bạn đọc tò mò về chị: xuất gia nhưng vẫn làm phó giáo sư giảng dạy tại trường đại học ở Mỹ, vẫn tham gia các dự án nghiên cứu chăm sóc người cao tuổi, viết sách chia sẻ với mọi người cách sống sáng. Từ những cuốn văn chương trước đây, nhiều bạn đọc yêu thích nhà văn Phan Việt thuở ban đầu có thể tiếc nuối. Chị muốn nói gì với họ?

- Với tôi, sống như vậy là "thông" nhất và trung thực nhất với mình nên tôi sống như vậy. Trước đây có một người nói với tôi rằng "Đến một ngày con sẽ viết những cuốn sách mà con cảm thấy hay hơn các cuốn sách con từng viết".

Lúc đó tôi không hình dung được. Nhưng bây giờ thì tôi không còn muốn tạo những hoa mỹ văn chương mà khiến người đọc phình to cái tưởng, cái ảo, rồi đẩy họ cứ đi tìm nữa, kiếm nữa, không bao giờ hết "đói".

Thế giới văn chương, nghệ thuật, phim ảnh ngày càng khổ công tạo nhiều kỹ xảo để thỏa mãn sự tưởng tượng, nhưng càng xem thì càng "đói". T

ôi muốn viết cái gì đưa đến sự dừng nghỉ và mát lành bền vững. Nói chung là tôi sẽ viết, còn bạn đọc gọi là văn chương hay là gì cũng được.

PGS.TS Phan Việt (tên khai sinh là Nguyễn Ngọc Hường) sinh năm 1978, thuộc thế hệ những du học sinh đầu tiên từ miền Bắc Việt Nam sau 1975 đi du học Mỹ theo diện độc lập, cũng là người Việt Nam đầu tiên có bằng tiến sĩ về ngành công tác xã hội và cũng nằm trong số ít những du học sinh Việt Nam ở lại giảng dạy đại học tại Mỹ.

Viết văn và bắt đầu thành danh từ đầu những năm 2000, Phan Việt là tác giả của tập truyện Phù phiếm truyện (đoạt giải nhì giải thưởng Văn học tuổi 20 lần 3 năm 2005), tiểu thuyết Tiếng người (2008), tập truyện ngắn Nước Mỹ nước Mỹ (2009),

Bộ sách Bất hạnh là một tài sản gồm: Một mình ở châu Âu (2012), Xuyên Mỹ (2014), Về nhà (2017), Trái tim không - Cuộc đời và thơ của thiền sư Yantra Amaro (chấp bút, 2021) và Sống Sáng (2024).

Chị là dịch giả nhiều cuốn sách, mới nhất là Nhìn kỹ, thấy rõ của thiền sư Sihananda (2024).

Phan Việt: "Tôi chỉ mới bắt đầu..."

Như thông tin đã đưa: lần đầu tiên trong danh sách các tác giả đoạt giải thưởng Văn học tuổi 20 lần III 2005 vừa được công bố có sự hiện diện của một cây bút đang học tập, sinh sống ở hải ngoại.