Sử thi dân tộc Ba Na: di sản văn hóa phi vật thể

Nghệ nhân hát kể sử thi Ba Na Đinh Pah khi còn sống (làng Krong Ktu, xã Yang Bắc, huyện Đắk Pơ, tỉnh Gia Lai). Từ lời hát kể trên giường bệnh những ngày cuối đời của Đinh Pah, nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Tuệ đã sưu tầm và biên soạn bộ sử thi Ba Na dày hơn 1.000 trang - Ảnh: Nguyễn Quang Tuệ

Thông tin trên được ông Phan Xuân Vũ - giám đốc Sở Văn hóa - thể thao và du lịch tỉnh Gia Lai - xác nhận ngày 22-4. Đây là tin vui cho những người làm công tác sưu tầm, bảo tồn loại hình diễn xướng độc đáo này tại Tây nguyên.

Dịp này, Sở Văn hóa - thể thao và du lịch Gia Lai cũng tổ chức lễ đón nhận bằng công nhận, mời các nghệ nhân kể khan sử thi lên trung tâm TP Pleiku diễn xướng phục vụ người dân.

Sử thi của người Ba Na được người dân gọi là hơamon, là hình thức sinh hoạt dân gian lưu truyền theo cách hát kể truyền khẩu từ thế hệ này qua thế hệ khác.

Nội dung sử thi kể về những chiến công kỳ vỹ của các anh hùng dân tộc, liên quan đến những biến động lớn lao của cộng đồng trong lịch sử dưới hình thức những huyền thoại.

Đây cũng được coi là bộ tư liệu “bách khoa” của cộng đồng người Ba Na (cư trú chủ yếu ở hai tỉnh Gia Lai, Kon Tum).

Người diễn xướng sử thi là người nông dân, các già làng lớn tuổi có trí nhớ và chất giọng đặc biệt; họ có thể hát kể trong nhiều giờ, hát từ đêm này qua đêm khác với nhiều câu chuyện nối tiếp nhau trong niềm đam mê kỳ lạ.

Theo thống kê, hiện tỉnh Gia Lai đang có hơn 20 nghệ nhân sử thi Ba Na, những người này sở hữu khoảng 70 tác phẩm sử thi dân gian của dân tộc mình bằng cách “lưu trữ”  trong… trí nhớ.

Năm 2014, có 4/15 người hát kể sử thi Ba Na tại Gia Lai được Bộ Văn hóa - thể thao và du lịch xét tặng danh hiệu nghệ nhân ưu tú, nghệ nhân nhân dân.

Công tác sưu tầm sử thi Ba Na tại tỉnh Gia Lai được bắt đầu từ sau năm 1980. Bộ sử thi Đăm Noi là tác phẩm sử thi Ba Na đầu tiên được phát hiện tại khu vực Kon Chro. Từ đó đến nay nhiều bộ sử thi Ba Na có giá trị được phát hiện và thực hiện công tác bảo tồn như Dyông Dư, Dăm Noi, Diớ hao jrang, Bia Brâu, Atâu So Hle Kơne Gơseng, Diông Trong Yuăn…