Kỳ thi quốc gia: Phải tính đường dài, có lộ trình căn cơ

Phóng to

GS Phạm Minh Hạc - Ảnh: Vĩnh Hà

Trao đổi với Tuổi Trẻ, GS Phạm Minh Hạc chia sẻ:

- Trước khi tiến hành đổi mới kỳ thi quốc gia, điều cần làm ngay là Bộ GD-ĐT phải có tài liệu chính thức đánh giá lại 14 năm qua, từ khi bắt đầu bước sang thế kỷ 21, thi cử của chúng ta được tiến hành thế nào, cái gì tích cực cần phát huy, cái gì hạn chế cần rút kinh nghiệm. Tài liệu ấy cũng phải nhìn nhận sòng phẳng, cầu thị xem các nước trên thế giới, đặc biệt các nước tiên tiến, họ đã thay đổi thi cử ra sao. Quan trọng không kém là đặt trong bối cảnh nước ta hiện nay, đặc biệt sau khi có nghị quyết trung ương về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục thì lộ trình đổi mới nên xác lập thế nào? Tài liệu chính thức này của Bộ GD-ĐT với điều kiện hiện nay chúng ta đủ sức làm trong ba tháng là xong.

Đổi mới kỳ thi quốc gia, kỳ thi quyết định bước ngoặt vào đời của thế hệ trẻ là việc nghiêm túc, đặc biệt quan trọng với quốc gia, dân tộc và sẽ ảnh hưởng đến tận từng gia đình, từng phụ huynh, từng học sinh nên không thể để những người không có chuyên môn, không có thời gian suy nghĩ đưa ra những phát biểu ngẫu hứng là xong.

* Hiện tại phụ huynh, học sinh đang thấp thỏm trước thông tin sáp nhập hai kỳ thi tốt nghiệp THPT và tuyển sinh ĐH, CĐ. Với kinh nghiệm nhiều năm làm quản lý giáo dục, giáo sư có cho rằng đây là đổi thay tất yếu để ngành giáo dục cất cánh sau nhiều năm cứ lấn cấn mãi với việc tổ chức đến hai kỳ thi quốc gia cồng kềnh chỉ cách nhau tròn một tháng?

- Nghe qua thì thấy việc nhập hai kỳ thi vào làm một sẽ làm thi cử gọn nhẹ hơn, dễ dàng hơn. Nhưng là người làm giáo dục mấy chục năm, tôi hiểu việc thực hiện không hề đơn giản. Đổi mới thi cử nhất định không thể tổ chức hai kỳ thi liền kề tốn kém như năm 2014 vẫn làm, mà Bộ GD-ĐT có thể đặt ra quy chế chung, chứ không xắn tay vào từng việc cụ thể như bây giờ. Xét đến cùng, để vào đời, dù không học ĐH, người ta cũng cần có chứng chỉ đã qua 12 năm học phổ thông. Trường THPT, cao hơn là sở GD-ĐT có quyền, đủ trách nhiệm để cấp chứng chỉ này mà không phải thông qua những đánh giá cồng kềnh, tốn kém của kỳ thi quốc gia lâu nay bị kêu ca quá nặng nề.

Nghĩa là việc cấp chứng chỉ tốt nghiệp phổ thông nên giao cho địa phương, còn việc thi tuyển sinh ĐH, CĐ thì các trường phải được tự quyết. Luật giáo dục ĐH đã quy định các trường ĐH, CĐ được hưởng nhiều quyền tự chủ, trong đó có tự chủ tuyển sinh. Không ai có thể không thực hiện luật đã được Quốc hội thông qua, không ai cao hơn luật được. Đổi mới giáo dục nói chung, đổi mới thi cử nói riêng phải có bản lĩnh, tính toán đường dài, đề ra lộ trình căn cơ, không thể tùy tiện, cũng không thể chỉ chạy theo dư luận chung chung.

* Đường dài cho đổi mới thi cử nên được hiểu thế nào, thưa giáo sư?

- Nhìn xa hơn, nghị quyết trung ương về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đã xác định chỉ vài năm nữa sẽ thực hiện giáo dục bắt buộc chín năm, bảo đảm cho học sinh học hết lớp 9 có tri thức phổ thông nền tảng, đáp ứng phân luồng mạnh sau THCS. Nghĩa là bây giờ thì cần chứng chỉ 12 năm, nhưng vài năm nữa người ta chỉ cần chứng chỉ tốt nghiệp hệ phổ thông chín năm bắt buộc là tự tin vào đời. Còn những ba năm THPT sẽ chỉ khuôn lại hướng nghiệp để học sinh học tiếp ĐH, CĐ. Gần 20 năm qua, vấn đề hướng nghiệp đã được đặt ra nhưng ta chưa đạt được kết quả gì đáng kể. Ngay trong năm 2014, vẫn có những tỉnh đặt ra mục tiêu 90% học sinh THCS tiếp tục vào lớp 10 phổ thông. Bao quát đường dài đó để thấy rằng nếu sáp nhập hai kỳ thi tốt nghiệp THPT và tuyển sinh ĐH, CĐ vào làm một thì những đổi mới ấy cũng chỉ mang ý nghĩa ngắn hạn trong chừng vài ba năm, rồi những lứa học sinh sau tiếp tục phải đối mặt với những thay đổi khác nữa.

Nghị quyết trung ương đã đặt ra mục tiêu thay đổi hệ thống giáo dục, thực hiện giáo dục bắt buộc chín năm - đó là sự thay đổi có tính lịch sử của giáo dục VN, giống như những năm 1950, thời tôi học phổ thông, giáo dục phổ thông cũng chuyển từ 12 năm xuống chín năm vậy. Như vậy, đổi mới thi cử cho năm tới cũng phải nằm trong lộ trình đổi mới dài hơi này. Đừng chỉ nói năm 2015 thi thế nào mà hãy công bố sớm cho người dân được biết lộ trình đổi mới thi trong 10-20 năm tới ra sao, và những thay đổi hiện tại sẽ đóng góp gì cho những đổi mới quyết liệt hơn nữa sau này.