Khi kim đồng hồ dừng lại ở Mandalay

Người mẹ nói với con gái: "Con ăn chút gì kẻo đói, chứ ai lại ăn có một muỗng cơm chiên vậy". Một vài phút sau, bà bị vùi dưới đống đổ nát vì trận động đất.

Bình sinh bà rất sợ cái gì rơi trúng đầu. Giờ bà phải ra đi kiểu như vậy khi tòa nhà sụp đổ.

Câu nói cuối cùng của người mẹ đó chỉ là mẩu ký ức nhỏ của một trong những người sống sót. Có hàng ngàn cuộc dừng lại đột ngột như vậy trong trận động đất mạnh nhất kể từ năm 1912. Nhưng con số thương vong chưa được thống kê hết.

Dường như đã có sự cảnh báo từ lòng đất hồi đầu tháng, vào lúc 13h01 trưa 3-3, một cú rung nhẹ nên ít ai để ý. Và rồi thảm họa thật sự đã xảy ra vào ngày hôm kia (28-3). Miền trung Myanmar, đặc biệt là vùng Sagaing, do biến cố chính trị, trở nên biệt lập với phần còn lại.

Từ phía nam, chẳng hạn Yangon, những đứa con xa xứ cũng không thể về thăm gia đình trong suốt mấy năm sau sự kiện đảo chính, và bây giờ trận động đất khiến nỗi đau lớn hơn ngàn lần.

Toàn cảnh của chúng tôi là những cuộc chia ly. Kẻ thì tìm đến thành phố lớn có vẻ an toàn hơn như Yangon, người thì ra nước ngoài. Cuộc di cư của những người trẻ dù ngày càng khó khăn nhưng chưa phải hồi kết.

Bạn tôi, mỗi ngày ngoài giờ học tiếng nước ngoài ở trung tâm ngoại ngữ, vẫn sống ẩn dật trong căn phòng nhỏ mấy mét vuông. Vì không muốn tham gia vào cuộc chiến, bất cứ là phe nào. Vì đó là nội chiến. Và vì bạn muốn sẽ còn gặp lại người thân. Nhưng vừa rồi có những người thân lìa đời trong động đất. Ở đâu ý định cũng vụt tan.

Đó chỉ là một vài mảnh đời.

Cứ một vài tiếng đồng hồ, người ta lại cập nhật số lượng nạn nhân từ các nơi, nhưng nhiều nơi trên đất nước Myanmar, như Sagaing, vốn bị hạn chế về đường truyền Internet và viễn thông, con số thương vong trên thực tế chắc chắn cao hơn nhiều. Hiện tại số người chết đã lên đến hơn 1.600, và hơn 3.400 người bị thương, rất nhiều công trình kiến trúc lịch sử và tôn giáo, nhiều khách sạn, nhà ở bị hư hại. Một nhà máy điện bị hư hỏng.

Tháp đồng hồ ở thành phố Mandalay sụp đổ, kim chỉ giờ dừng lại vĩnh viễn 12h53 hôm 28-3-2025, như là một trong những hình ảnh biểu tượng về trận động đất này. Theo danh sách tạm thời, hơn 60 di tích cổ bị ảnh hưởng, trong đó có chùa Amarapura - kiệt tác kiến trúc của thành phố Mandalay bị phá hủy đến mức khó nhận ra.

Buổi sáng ngay sau ngày động đất, ngành điện thông báo Yangon sẽ bị cắt giảm điện xuống chỉ còn 4 giờ trong một ngày, chia thành sáu nhóm dân cư luân phiên. Điện thoại, iPad hết pin, chỉ còn cách ra ngoài tìm mấy quán cà phê có máy phát điện riêng. Nhưng mỗi cái ổ cắm trong quán đã có vài khách án giữ, vì họ cũng trong tình trạng như mình.

Phải đón xe buýt đi 20 phút đến một quán quen khác, ít khách hơn, và tôi đã ngồi đó mấy giờ chỉ để uống nước hết ly này tới ly khác và sạc pin cho các thiết bị cá nhân.

Mandalay và Sagaing là hai vùng thuộc miền trung Myanmar chịu hậu quả thảm khốc nhất, tiếp đến là Magwe, Naypyidaw, đông bắc bang Shan. Bago nằm khá xa cũng bị ảnh hưởng và thiệt hại.

Trong tình cảnh tuyệt vọng, cũng có một điểm sáng đáng chú ý lóe lên khi một người phụ nữ mắc kẹt trong đống đổ nát suốt 18 giờ tại thành phố Mandalay đã được giải cứu. Người dân đứng quanh tòa nhà sụp đổ để cổ vũ đội cứu hộ.

Trong khi việc tìm kiếm, cứu nạn sau động đất đang được thực hiện khẩn trương thì cuộc nội chiến vẫn tiếp diễn. Ở một số nơi xa tâm chấn, bom vẫn nổ và hỏa lực vẫn rơi xuống một số ngôi làng. Tiếng kêu của họ cũng chẳng vọng tới đâu. 

Đất nước Myanmar bây giờ "tan hoang" - đó là cách nói của những người bạn tôi. Người dân hứng chịu thảm họa không chỉ kép, mà hơn thế nữa. Chỉ có người Myanmar mới hiểu trọn vẹn tình cảnh của mình. Thế giới đã ở đâu cả rồi.

Thực phẩm, nước sinh hoạt, thuốc men, các đồ dùng thiết yếu... trước đây đã thiếu trầm trọng, giờ càng trở nên xa vời. Hàng triệu người rơi vào thảm cảnh khổ.

Trên những con đường trung tâm, dưới cái nắng khắc nghiệt, những cụ ông cụ bà hoặc em nhỏ ngồi bên lề đường bán những bó hoa nhỏ để mưu sinh. 

Bây giờ là giữa mùa hoa Kan Ko - loài hoa trắng nhị vàng, hương thơm ngọt ngào. Hoa của mùa xuân. Đôi khi cúi xuống gần hơn để nghe mùi thơm tỏa ra từ rổ hoa, chọn một bó nhỏ, có bốn hoặc năm bông, giá 1.000 kyat. Hương thơm suốt cả ngày.

Tháng tư sắp đến, khi một cơn mưa hiếm hoi rơi xuống, một loài hoa khác sẽ bừng nở và lễ hội té nước bắt đầu, hoa Padauk, quốc hoa Myanmar, vàng rực khắp nơi. 

Trong bối cảnh bất ổn chính trị mấy năm nay, cùng với sự suy sụp về kinh tế, đôi khi cầm trên tay một mùa hoa, người dân Myanmar cảm thấy được an ủi trong niềm vui nhỏ nhoi khôn tả mà loài thực vật dâng tặng cho mình. Nhưng trận động đất dường như đã cướp đi luôn cả niềm vui bình dị đó.

Lời cầu cứu khẩn cấp từ Myanmar

Cập nhật vào tối 29-3 của chính quyền quân sự Myanmar cho biết có ít nhất 1.650 người đã thiệt mạng sau trận động đất mạnh 7,7 độ xảy ra gần TP Mandalay vào hôm trước.