Trạm thu phí BOT Cai Lậy trên quốc lộ 1 đoạn qua tỉnh Tiền Giang từng là điểm nóng của dư luận nhưng lỗi không thuộc về chủ đầu tư BOT - Ảnh: M.TRƯỜNG
Trong đó có BOT (xây dựng - kinh doanh - chuyển giao), BTO (xây dựng - chuyển giao - kinh doanh), BOO (xây dựng - sở hữu - kinh doanh), O&M (kinh doanh - quản lý), BTL (xây dựng - chuyển giao - thuê dịch vụ), BLT (xây dựng - thuê dịch vụ - chuyển giao)... Tới đây có thể sửa đổi bổ sung thêm một phần chính sách về chia sẻ rủi ro giữa Nhà nước với chủ đầu tư.
Tuy nhiên, điều quan trọng nhất cần điều chỉnh vẫn là việc đảm bảo sự cam kết từ phía Nhà nước và cơ chế pháp lý khi các bên vi phạm hợp đồng.
Từ trước tới nay khi thực hiện các dự án PPP (điển hình là BT, BOT) giữa doanh nghiệp và Nhà nước có ký hợp đồng với nhau nhưng thực tế khi có vấn đề xảy ra Nhà nước ít bị ràng buộc bởi cam kết và ít khi chịu trách nhiệm với những vấn đề đó. Hậu quả sau đó doanh nghiệp phải gánh chịu nặng nề.
Để thu hút được vốn tư nhân, ngoài những cơ chế về chính sách nói chung và các cơ chế về chia sẻ hấp dẫn lợi ích, việc có cơ chế bảo vệ quan hệ pháp luật bằng hợp đồng và bản thân Nhà nước phải tuân thủ hợp đồng là yếu tố quan trọng hơn.
Sắp tới đây không chỉ Vingroup, một số tập đoàn trong và ngoài nước cũng sẽ tham gia đầu tư hạ tầng theo hình thức hợp tác công tư.
Các hiệp hội doanh nghiệp nước ngoài tại Việt Nam cho biết khi doanh nghiệp ở nước ngoài đầu tư vào một dự án hạ tầng lớn, đằng sau đó đều có định chế cấp vốn vì không có doanh nghiệp nào đủ vốn để tự tham gia vào đầu tư hạ tầng.
Chính vì vậy họ cần các ngân hàng, quỹ tài chính đứng sau cấp vốn, mà muốn vậy quan trọng nhất pháp lý phải chắc chắn. Vì thế để chắc chắn, các doanh nghiệp này phải bỏ chi phí lớn để thuê tư vấn về pháp lý, tài chính để bảo vệ quyền lợi của họ.
Ở góc độ Nhà nước, để tránh rủi ro, thậm chí cả kiện tụng, sắp tới cũng buộc phải có cơ chế thuê chuyên gia, doanh nghiệp tư vấn để tư vấn khi ký các hợp đồng.
Điều này sẽ đảm bảo sự chuyên nghiệp, các tính toán đúng đắn và hạn chế các rủi ro cho cả Nhà nước lẫn doanh nghiệp. Tuy nhiên với cơ chế định mức, đơn giá tài chính hiện nay khó để thuê các đơn vị tư vấn có chất lượng.
Vì vậy trước hết phải thay đổi tư duy cần ưu tiên mời các tổ chức tư vấn pháp lý, đầu tư chuyên nghiệp. Và để đáp ứng được việc thuê này, tất cả các cơ chế về định mức tài chính cũng phải thay đổi.
Điều hiển nhiên: Tư nhân đầu tư phải có lợi nhuận
Theo TS Huỳnh Thế Du, hiện Nhà nước đang đặt mục tiêu tập trung phát triển hạ tầng trong 5 - 10 năm để tạo đột phá phát triển kinh tế - xã hội. Đặt trong bối cảnh các tỉnh thành sắp sáp nhập, nhu cầu đầu tư các dự án hạ tầng kết nối càng cao hơn, việc thu hút doanh nghiệp hợp tác đầu tư sẽ là tất yếu.
Trước hết, Nhà nước cần xác định rõ đây là các dự án quan trọng, phải rõ cơ chế, để tư nhân tham gia làm họ phải thu lại được lợi nhuận theo yêu cầu. Có thể có cơ chế đổi đất hoặc để doanh nghiệp phát triển những khu đô thị liên quan đến dự án này.
Như ở Mỹ trước đây, khi tư nhân tham gia làm đường sắt, doanh nghiệp được đổi lại một số khu đất hai bên dự án.
Ở đây, doanh nghiệp tham gia đầu tư hạ tầng cũng thế, nếu doanh nghiệp này bỏ tiền ra làm phải có cơ chế tài chính bù lỗ chi phí bỏ ra hoặc phải cho doanh nghiệp đất đai, quyền lợi gì đó. Các cơ chế này phải rõ ràng, sòng phẳng trên tinh thần "tiền trao cháo múc".
Hiện nay có ba trụ cột là Nhà nước, thị trường và xã hội. Ở thị trường, doanh nghiệp làm các dự án, tạo ra lợi nhuận cho chính họ và tạo ra của cải cho xã hội.
Ví dụ khi làm tuyến đường sắt đô thị, chi phí doanh nghiệp bỏ ra 70 đồng nhưng họ chỉ thu lại 60 đồng, trong khi đó lợi nhuận mang lại cho xã hội 100 đồng. Lúc này sẽ xuất hiện "khuyết tật" của thị trường và Nhà nước có vai trò giải quyết khuyết tật này. Khi đó, Nhà nước có thể đưa ra các chính sách bù lỗ 10 đồng cho doanh nghiệp.
Bên cạnh đó cần có các hỗ trợ doanh nghiệp trong việc giải phóng mặt bằng. Thực tế khi doanh nghiệp làm dự án, việc giải phóng mặt bằng rất khó khăn, người dân rất khó đồng thuận các chính sách bồi thường. Lúc này cần có tiếng nói của Nhà nước mới mong nhanh chóng có mặt bằng sạch.
Làm ăn theo luật, không dựa vào quan hệ
Nếu giữa các doanh nghiệp ký hợp đồng với nhau và xuất hiện trường hợp một bên vi phạm làm không đúng, bên kia được phạt hợp đồng. Bây giờ doanh nghiệp ký với Nhà nước, khó có thể phạt được Nhà nước, kể cả những trường hợp Nhà nước sai.
Chính vì vậy, doanh nghiệp sợ khi liên kết đầu tư. Chỉ có những doanh nghiệp quen biết mới dám làm, nhưng đó cũng chỉ là niềm tin cá nhân chứ không phải niềm tin của pháp luật, niềm tin của thể chế.
Đăng ký tại đây
Bình luận hay