Hết cửa cho thỏa thuận hạt nhân Iran?

Có thể sẽ có thêm một “di sản” nữa của cựu tổng thống Mỹ Barack Obama bị đương kim Tổng thống Donald Trump (ảnh trái) xóa bỏ, đó là thỏa thuận hạt nhân Iran được ký kết ngày 14-7-2015 - Ảnh: Thuận Thắng, Reuters

Việc Mỹ rút khỏi Thỏa thuận hạt nhân Iran (JCPOA) giờ đây được xem như thực tế sẽ diễn ra, khi Reuters ngày 2-5 dẫn lời hai quan chức Nhà Trắng và một nguồn thạo tin trong chính quyền khẳng định Tổng thống Trump đã quyết định như vậy trước thời hạn 12-5.

Không thỏa hiệp

Đài CNN đã phỏng vấn đại sứ Iran tại Anh Hamid Baeidinejad và nhận được câu trả lời cứng rắn rằng nếu Mỹ rút khỏi thì coi như thỏa thuận bị hủy bỏ, chứ không thể tái đàm phán. 

Ông Baeidinejad nói: "Hậu quả sẽ là việc Iran sẵn sàng trở lại với tình huống trước đây. Iran sẽ làm giàu uranium".

Từ nhiều ngày nay, quan điểm của ông Trump đối với JCPOA không đổi. Ông gọi đó là thỏa thuận tệ hại bậc nhất lịch sử và gợi ý Mỹ sẽ rút khỏi thỏa thuận nếu không có sự điều chỉnh. 

Và trong khi các nước châu Âu vẫn giữ chút hi vọng nhỏ nhoi để cứu lấy thỏa thuận này, gần như chắc chắn các động thái vừa qua từ cả phía Mỹ lẫn Iran đều cho thấy kết cục đã quá rõ ràng: không ai nhường ai.

Nếu kịch bản diễn ra đúng như vậy, Mỹ sẽ khiến cả Iran lẫn nhiều công ty trên thế giới đều hoang mang, đặc biệt là các công ty của Anh, Pháp, Đức, Nga và Trung Quốc - nhóm các nước tham gia ký JCPOA. 

Họ đều cùng mục tiêu khai phá thị trường Iran, nhưng sẽ gặp khó khi Mỹ đơn phương trừng phạt và phong tỏa tài chính Iran như lúc trước.

Bà Ellie Geranmayeh, chuyên gia người Iran đang làm việc tại bộ phận đối ngoại của Hội đồng châu Âu, phân tích các nước châu Âu muốn tiếp tục quan hệ thương mại với Iran, song sẽ đứng trước nguy cơ bị Mỹ phạt nặng. 

Năm 2014, một tòa án ở New York đã yêu cầu Ngân hàng BNP của Pháp trả 8,9 tỉ USD vì cáo buộc vi phạm lệnh trừng phạt của Mỹ khi BNP làm ăn với Iran, Cuba và Sudan.

Điều đó đồng nghĩa một loạt hãng xe hơi, nhiên liệu, máy bay... của Pháp, Đức và Anh đều gặp trở ngại trong khi đã tính toán kinh doanh với Iran từ 3 năm nay.

Liều lĩnh hay tỉnh táo?

Quyết định rút khỏi JCPOA sẽ dễ dàng khiến Tổng thống Trump thêm dính chặt với hình ảnh một người chuyên phá nát các cam kết đa phương mà Mỹ tham gia từ thời cựu tổng thống Barack Obama. 

Từ khi nhậm chức đầu năm 2017 tới nay, ông Trump đã rút Mỹ khỏi Hiệp định đối tác chiến lược xuyên Thái Bình Dương (TPP), Thỏa thuận về biến đổi khí hậu Paris 2015 và sắp tới là JCPOA.

Nhưng lật ngược lại vấn đề: tại sao ông Trump lại ghét JCPOA đến như vậy? Thỏa thuận này có tên gọi chính thức là Kế hoạch hành động chung toàn diện, được ký năm 2015 giữa Iran và nhóm P5+1 (Mỹ, Anh, Pháp, Nga, Trung Quốc và Đức). 

Nó buộc Iran phải giảm việc làm giàu uranium, minh bạch các số liệu về hạt nhân của nước này. Quá trình giảm làm giàu loại nguyên tố chế bom nguyên tử này sẽ song hành với sự nới lỏng cấm vận trong 10 năm, từ 2015 tới 2025.

Điều quan trọng nhất có lẽ là thời gian. Trong mắt Nhà Trắng, 10 năm là con số quá ít ỏi và thực tế nó chẳng hứa hẹn gì trong việc ngăn Iran chế tạo vũ khí hạt nhân cả. 

Chính quyền Mỹ cũng cho rằng các thanh tra của Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế không được tiếp cận thoải mái tới các địa điểm quân sự của Iran. 

Nói cách khác, thỏa thuận năm 2015 của chính quyền ông Obama bị chính quyền đương nhiệm cho là tệ hại vì không giải quyết được mong muốn giải trừ vũ khí hạt nhân.

Tới đây, có thể thấy thái độ của ông Trump cũng là thông điệp nhắn nhủ tới ông Kim Jong Un. Mỹ sẽ không chấp nhận một "thỏa thuận Iran" thứ hai.

 Việc phi hạt nhân hóa bán đảo Triều Tiên phải diễn ra triệt để, hoàn toàn và không thể đảo ngược, như cách Washington định nghĩa nó vậy.

TTO - Hai quan chức Nhà Trắng và một nguồn thạo tin của Reuters khẳng định Tổng thống Donald Trump đã quyết định rút khỏi Thỏa thuận hạt nhân năm 2015 với Iran trước ngày 12-5.