Doanh nghiệp nhà nước kêu bị 'trói tay'

Nhiều lãnh đạo doanh nghiệp nhà nước (DNNN) đã than thở như vậy tại buổi tọa đàm khoa học "Huy động nguồn lực DNNN vào phát triển TP.HCM theo tinh thần nghị quyết số 68 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân", do Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM tổ chức vào ngày 3-6. 

Theo các doanh nghiệp, trên thương trường, đối tác sẽ không vì danh DNNN mà thông cảm cho tình trạng bị dây dưa thủ tục hành chính và mơ hồ thông tin, dẫn đến mất cơ hội kinh doanh.

Cơ chế thiếu linh hoạt, DNNN mất cơ hội kinh doanh

Tại buổi tọa đàm, ông Nguyễn Hoàng Huy, giám đốc Công ty TNHH MTV bến xe Miền Đông (thuộc Tổng công ty Cơ khí giao thông vận tải Sài Gòn - SAMCO), cho biết SAMCO từng mang hồ sơ ra Hà Nội, "bay đi bay lại 4 vòng" nhưng chỉ nhận về 4 chữ thuộc đối tượng "không được tăng vốn", trong khi doanh nghiệp này lại được giao cho dự án trọng điểm về giao thông. Nếu sử dụng toàn bộ vốn vay, doanh nghiệp bị "áp lực kinh khủng".

Cũng theo ông Huy, có những dự án cần vốn đầu tư lên đến hàng trăm tỉ đồng, thậm chí hàng ngàn tỉ đồng, nếu muốn tham gia, doanh nghiệp cần nắm rõ thời gian được cho thuê đất là 20 hay 30 năm, mới dám đầu tư. Nghịch lý là dù doanh nghiệp chạy đi "gõ cửa" rất nhiều sở ban ngành, nhưng vẫn không biết thời hạn được thuê đất chính xác là bao nhiêu năm!

Trong khi đó, ông Võ Anh Tài, phó tổng giám đốc Tổng công ty Du lịch Sài Gòn (Saigon Tourist), cho biết dù số lượng DNNN cổ phần hóa không nhiều, nhưng giá trị cổ phần rất lớn. Sau thời gian cổ phần hóa, phát sinh một số vấn đề khiến doanh nghiệp gặp khó, không chỉ về việc huy động vốn mà còn liên quan đến nhiều thủ tục hành chính.

"Khi bước vào "đấu trường" kinh doanh, DNNN và các khối khác đều cạnh tranh công bằng, nhưng DNNN lại bị cơ chế quản lý "trói tay", không thể cạnh tranh", ông Tài nói.

Đồng hành rất nhiều DNNN, ông Nguyễn Quang Thanh, phó tổng giám đốc Công ty Đầu tư tài chính nhà nước TP.HCM (HFIC), cho biết trong rất nhiều trường hợp DNNN không cần ưu đãi, chỉ mong rằng đừng bị ngược đãi. Ví dụ, có những doanh nghiệp làm ăn tốt và cần tăng vốn, nhưng vướng đủ loại thủ tục. Ngược lại, có doanh nghiệp không hiệu quả, nhưng không phải muốn cắt vốn là cắt được liền.

"DNNN cần có nền quản trị giống doanh nghiệp tư nhân, quyết định lớn vào sự thành công. Nếu thời gian xin thủ tục dài quá, cơ hội đi mất. Chưa kể, với cơ chế hiện hành, bí mật làm ăn cũng bị mất", ông Thanh nói và cho rằng cần có cách phân chia tỉ lệ lợi nhuận phù hợp với DNNN, xem tỉ lệ đóng góp vào ngân sách bao nhiêu là thỏa đáng. 

Bởi doanh nghiệp cần tiền sẵn để có nguồn lực đầu tư công nghệ, mua sắm trang thiết bị, phát triển kinh doanh...

Mạnh dạn thoái vốn cho tư nhân, chỉ giữ lại những DNNN chủ lực

Ông Trần Anh Tuấn, chủ tịch HĐTV Công ty TNHH MTV phát triển công nghiệp Tân Thuận, cho rằng DNNN không đơn thuần là đơn vị kinh doanh, mà còn gánh vác nhiều nhiệm vụ chính trị, xã hội. Đây là bài toán khó cho đội ngũ lãnh đạo khi vừa phải đảm bảo hiệu quả tài chính, vừa thực hiện các yêu cầu phục vụ cộng đồng.

Trong khi khu vực kinh tế tư nhân chủ yếu hoạt động theo Luật Doanh nghiệp, DNNN chịu điều chỉnh cùng lúc bởi nhiều luật như: Luật Quản lý, sử dụng tài sản công; Luật Đầu tư công; Luật Đấu thầu; Luật Giá và các quy định chuyên ngành khác. "DNNN vừa quản lý tài sản, vừa đảm bảo hiệu quả, bảo toàn và phát triển vốn, nhưng lại bị ràng buộc bởi rất nhiều quy định pháp luật", ông Tuấn nói.

Chẳng hạn, đất đai chưa sử dụng cũng không được phép cho thuê nếu không phù hợp ngành nghề đăng ký kinh doanh. Việc đầu tư dự án phải theo quy trình của Luật Đầu tư công, còn các hoạt động mua sắm và đầu tư đều phải theo Luật Đấu thầu và Luật Quản lý, sử dụng tài sản công. Những ràng buộc này khiến DNNN khó linh hoạt và chậm thích ứng với thị trường.

Từ kinh nghiệm quốc tế, TS Trần Ngọc Anh, Đại học Indiana (Hoa Kỳ), nhìn nhận các DNNN trên thế giới và cả Việt Nam thường gặp phải các thách thức cốt lõi như vừa kinh doanh vừa đảm nhận vai trò chính trị, ngại tăng trưởng cao vì sợ năm sau bị áp mức cao hơn, tầm nhìn bị giới hạn theo nhiệm kỳ...

Do đó, với những doanh nghiệp đang giữ độc quyền ngành nghề, cần xem xét kỹ lưỡng, bởi tồn tại hai mặt. "Không có cạnh tranh, chắc chắn không năng động, khó thu hút khách hàng, tạo điểm nghẽn cho nền kinh tế", ông Anh nói và cho rằng trong kinh doanh, cần có sự cạnh tranh nội địa và cả với doanh nghiệp quốc tế.

GS.TS Nguyễn Trọng Hoài, Đại học Kinh tế TP.HCM, cho rằng những lĩnh vực nào tư nhân có thể đảm nhận, nên mạnh dạn thoái vốn hoặc cổ phần hóa toàn phần. Ngược lại, những lĩnh vực mà khu vực tư nhân không tham gia được hoặc không hiệu quả, Nhà nước cần giữ lại để thực hiện vai trò dẫn dắt.

Dẫn kinh nghiệm từ một số quốc gia như Philippines, Malaysia..., ông Hoài cho biết nhiều DNNN vẫn tồn tại và phát triển nhờ thuê đội ngũ quản trị tư nhân chuyên nghiệp, hoạt động theo thông lệ quốc tế và cơ chế thị trường. "Dù mô hình nào, vẫn cần có một số DNNN đủ mạnh, có năng lực thực sự để định hướng và dẫn dắt sự phát triển trong những lĩnh vực then chốt", ông Hoài nói.

Doanh nghiệp nhà nước: Có tâm lý e ngại tăng trưởng cao?

Việc thẳng thắn nhìn nhận các vướng mắc tồn tại trong hoạt động của doanh nghiệp nhà nước không chỉ giúp khối tháo gỡ cơ chế, tạo động lực phát triển, mà còn góp phần thúc đẩy kinh tế tư nhân phát triển bền vững.