Có một họa sĩ đã từng làm vua

Bức tranh sơn dầu "Không đề" của họa sĩ Tử Xuân (vua Hàm Nghi) vẽ năm 1900

Câu chuyện thú vị và cảm động về một họa sĩ Việt từng làm vua đã được thảo luận sôi nổi tại cuộc hội thảo "Hàm Nghi - vị vua lưu đày, nghệ sĩ tạo hình Tử Xuân ở Alger" do Hội Nghiên cứu và phát triển di sản văn hóa Huế và Phân viện Nghiên cứu văn hóa nghệ thuật Việt Nam tại Huế tổ chức ngày 3-8 tại thành phố Huế, đúng 150 năm ngày sinh của nhà vua.

Nhà nghiên cứu Bửu Ý cho biết cuộc sáng tạo của vua bắt đầu từ cuối năm 1889, tức một năm sau khi đặt chân đến xứ sở Algerie của châu Phi. 

Viên đại úy De Vialar, người được cử đến "coi sóc" vua, trông thấy những bức vẽ rất tinh tế và sinh động của nhà vua đã cho mời họa sĩ Reynaul (giải nhất Rome) đến dạy vẽ. Niềm say mê hội họa của nhà vua đã được khơi dậy. 

Cũng năm đó 1889, vua Hàm Nghi đã đến Paris xem triển lãm của họa sĩ Paul Gaugin, họa sĩ hàng đầu của trào lưu hậu ấn tượng. Sau này, tranh phong cảnh của Hàm Nghi có ảnh hưởng phong cách của họa sĩ bậc thầy này.

Họa sĩ Tử Xuân - Hàm Nghi trong những năm ở Algerie - Ảnh tư liệu

Vua Hàm Nghi còn được học điêu khắc với nhà điêu khắc lừng danh thế giới A.Rodin và đã cho ra đời nhiều tác phẩm tượng với tạo hình rất chuyên nghiệp. Tuy nhiên, những bức tranh phong cảnh với hai chữ "Tử Xuân" màu đỏ bằng Hán tự đề ở dưới vẫn là thành tựu nghệ thuật đặc sắc nhất của nhà vua.

Họa sĩ Đặng Mậu Tựu cho biết Tử Xuân là họa sĩ hiện đại đầu tiên của Việt Nam, trước khi có Trường Mỹ thuật Đông Dương (1925). 

"Có thể còn những đánh giá khác nhau về chất lượng mỹ thuật của ông, nhưng về mặt lịch sử thì ông đi trước cả họa sĩ Lê Văn Miến và họa sĩ Nam Sơn - là người đầu tiên vẽ tranh sơn dầu".

Tượng Êva của Tử Xuân, chất liệu đồng, năm 1925 - Ảnh tư liệu

Theo họa sĩ Đặng Mậu Tựu, Tử Xuân mới là người Việt Nam đầu tiên vẽ tranh sơn dầu. Vì vậy, ông Tựu đề nghị lịch sử mỹ thuật Việt Nam cần ghi công cựu hoàng Hàm Nghi vào trong dòng chảy của mỹ thuật nước nhà. 

Bảo tàng Mỹ thuật Huế nên tìm cách mua lại các tác phẩm của Tử Xuân để bộ sưu tập mỹ thuật Huế có thêm một giá trị độc đáo: tranh của một họa sĩ đã từng là hoàng đế nước Việt Nam.

"Không đề" của Tử Xuân vẽ theo lối bán trừu tượng, bằng sơn dầu, 1900 - Ảnh tư liệu

​Những bức tranh của vua Hàm Nghi

Sự xuất hiện của nghiên cứu sinh tiến sĩ lịch sử nghệ thuật Việt Nam Amandine Dabat của ĐH Paris - Sorbonne (Paris IV), hậu duệ đời thứ 5 của vua Hàm Nghi (1871-1944), trong buổi nói chuyện tuần qua tại TP.HCM đã mở ra nhiều điều thú vị về cuộc đời vua Hàm Nghi trong những ngày tháng ở Algeria.