Thủ tướng Campuchia Hun Manet (trái), Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim (giữa) và quyền Thủ tướng Thái Lan Phumtham Wechayachai (phải) tại cuộc họp báo chiều 28-7 - Ảnh: REUTERS
Thỏa thuận ngừng bắn giữa Thái Lan và Campuchia với sự trung gian đàm phán của Malaysia trong vai trò chủ tịch luân phiên ASEAN là chiến thắng ngoại giao lớn dành cho khối này, thể hiện hình ảnh mới của ASEAN: nhanh nhẹn phản ứng trước các vấn đề an ninh thay vì chờ đợi quy trình ra quyết định rườm rà như trước.
Tuy nhiên ASEAN không nên tự đánh lừa bản thân. Dù đã cố gắng nhưng ASEAN đã không thể trở thành tác nhân lớn nhất thôi thúc Thái Lan và Campuchia ngồi xuống đàm phán. Vai trò đó thuộc về Mỹ và Trung Quốc.
Ngay khi xung đột vừa nổ ra, Malaysia đã rất nhanh chóng kêu gọi các bên kiềm chế và không leo thang căng thẳng.
Mặc dù vậy, những lời kêu gọi này đã không được lắng nghe cho đến khi đích thân Tổng thống Mỹ Donald Trump ra mặt.
Cả Thái Lan và Campuchia đều có Mỹ là đối tác xuất khẩu lớn nhất và phụ thuộc nhiều vào thị trường này.
Họ cùng cảm thấy áp lực lớn hơn từ ông Trump so với ASEAN, xét về khả năng tiếp cận thị trường, lợi ích khu vực và nhận thức trong nước về sức mạnh.
Do đó lời đe dọa thuế quan của ông Trump đã buộc họ xuống thang nhanh chóng. Phương pháp ngoại giao thuế quan kinh điển của ông Trump chính là yếu tố lớn nhất buộc cả hai nước phải đến bàn đàm phán.
Điều này phản ánh việc các nước ASEAN còn phụ thuộc mạnh mẽ vào các cường quốc bên ngoài về cả kinh tế và an ninh hơn là với nhau.
Họ vẫn chưa coi ASEAN là đối tác kinh tế quan trọng nhất, cũng không thể tự đảm bảo an ninh độc lập.
Vai trò chủ tịch ASEAN chủ yếu chỉ có thể tác động thông qua thiện chí ngoại giao, tình đoàn kết và hợp tác khu vực, chứ vẫn thiếu quyền ràng buộc và ảnh hưởng kinh tế - an ninh trực tiếp.
Tất nhiên vẫn phải ghi nhận vai trò không thể thiếu của ASEAN khi cung cấp không gian, nền tảng và những hỗ trợ song song cho việc thúc đẩy hòa giải và ngừng bắn, qua đó đã đẩy nhanh tiến trình kết thúc xung đột.
Những nỗ lực này diễn ra ngay tại thời điểm ASEAN rất cần thể hiện vai trò và tầm quan trọng của mình.
Nhiều năm qua, tổ chức này vấp phải sự ngờ vực vì mức độ hiệu quả trong việc ngăn chặn lẫn quản trị các cuộc xung đột trong khu vực. ASEAN đã chớp được cơ hội để khẳng định lại vị thế và sức ảnh hưởng của mình.
Để ASEAN thực sự tăng sức ảnh hưởng, giải pháp then chốt là phải tăng cường thương mại nội khối và sự phụ thuộc lẫn nhau giữa các thành viên. Các nước trong khối cần thấy ASEAN quan trọng hơn so với Mỹ hay các cường quốc khác về mặt kinh tế và an ninh.
Ngoài ra, ASEAN cần phát triển khả năng tự đảm bảo, cả về kinh tế lẫn an ninh quốc phòng, giống như Liên minh châu Âu qua các cơ chế có cấu trúc rõ ràng. Chỉ khi đó ASEAN mới có thể giảm thiểu vai trò của các cường quốc bên ngoài.
Thỏa thuận ngừng bắn Thái Lan - Campuchia có thể là khởi đầu tốt nhưng nó cũng là lời nhắc nhở về những hạn chế hiện tại của ASEAN. Chúng ta vẫn còn một chặng đường dài đầy thách thức phía trước.
Đăng ký tại đây
Bình luận hay