Thiền sư Thích Nhất Hạnh - biểu tượng của đối thoại và hòa giải

Thiền sư Thích Nhất Hạnh (1926 - 2022) - Ảnh: LÀNG MAI

Theo cáo phó của đạo tràng Mai Thôn, thiền sư Thích Nhất Hạnh đã viên tịch vào lúc 1h30 ngày 22-1-2022 (nhằm ngày 20 tháng chạp năm Tân Sửu) tại tổ đình Từ Hiếu (TP Huế), ngôi chùa mà 80 năm trước ông thọ giới Sa Di và cách đây hơn ba năm ông chọn làm nơi an dưỡng những ngày cuối đời trước khi trở về cõi Phật.

Ông sinh ngày 11-10-1926 tại xã Thành Trung, huyện Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế, thế danh Nguyễn Xuân Bảo, xuất gia năm 16 tuổi, pháp danh Trừng Quang, pháp tự Phùng Xuân, pháp hiệu Nhất Hạnh, thuộc thế hệ thứ 42 của tông Lâm Tế và thế hệ thứ tám của phái Liễu Quán.

Con đường hành hương của một thiền sư thời hiện đại

Cuộc đời và hành trạng của thiền sư đã khắc họa nên một khuôn mặt trí thức Phật giáo tiêu biểu mà tầm ảnh hưởng có thể sánh với Đức Đạt Lai Lạt Ma, đồng thời là một trong những nhà văn hóa thể hiện tinh hoa của dân tộc Việt Nam.

Sau hai năm theo học tại Phật học đường Báo Quốc (Huế), năm 1949 ông vào Sài Gòn tiếp tục tu học, làm giáo thọ rồi giám học tại Phật học đường Nam Việt (chùa Ấn Quang).

Trong những năm 1950 ông tham gia sáng lập và làm chủ bút các tạp chí Liên Hoa, Phật Giáo Việt Nam, sau đó cùng một số đệ tử xây dựng Phương Bối Am ở Bảo Lộc (Lâm Đồng) làm nơi tu tập.

Việc chưa hoàn thành, do hoàn cảnh, ông sang Hoa Kỳ nghiên cứu tôn giáo học so sánh ở Đại học Princeton (New Jersey) và giảng dạy ở Đại học Columbia (New York). Trên đất Mỹ, ông tích cực vận động dư luận thế giới phản đối chính sách kỳ thị và đàn áp của chính quyền đối với phong trào Phật giáo trong nước.

Sau biến cố ngày 1-11-1963, đáp lời kêu gọi của thượng tọa Thích Trí Quang, thiền sư Nhất Hạnh về nước tiếp tục tham gia hoạt động chấn hưng Phật giáo.

Trong khoảng thời gian chưa đầy ba năm, ông cùng những cộng sự đồng chí hướng xây dựng Viện cao đẳng Phật học, tiền thân của Viện đại học Vạn Hạnh; sáng lập các tuần báo Hải Triều Âm, Thiện Mỹ, nguyệt san Giữ Thơm Quê Mẹ và Nhà xuất bản Lá Bối; đồng thời khởi tạo Dòng tu Tiếp hiện, làng Tình thương và Trường Thanh niên Phụng sự Xã hội như một mô hình công tác xã hội dựa trên đức từ bi và vô úy.

Chiến tranh lan rộng và ngày càng khốc liệt, dưới sức ép của nhà cầm quyền, Nhất Hạnh phải lìa xa đất nước một lần nữa, lần này kéo dài 39 năm.

Ở Mỹ và các nước Tây Âu, ông dấn thân vào cuộc vận động hòa bình cho Việt Nam qua các buổi diễn thuyết, cầu nguyện và quyên góp tài chính ủng hộ nạn nhân chiến tranh. Giới trí thức nước ngoài đánh giá cao hoạt động của ông, đặc biệt mục sư Martin Luther King từng đề cử ông cho giải Nobel hòa bình.

Sau năm 1975, ông và đồng đạo tiếp tục làm công tác thiện nguyện giúp đỡ những đồng bào nghèo khó qua chương trình "Máu chảy ruột mềm".

Công tích lớn nhất của ông trong giai đoạn này là kiên trì xây dựng Trung tâm thiền tập Làng Mai ở Loubès-Bernac, vùng tây nam nước Pháp, thu hút sự tham gia của người mộ đạo từ các châu lục.

Trong những năm 2005 - 2008, thiền sư Nhất Hạnh cùng đạo tràng Mai Thôn về Việt Nam ba lần trong lịch trình hoằng pháp từ Nam ra Bắc với các buổi thuyết giảng, hướng dẫn các khóa tu, tổ chức đại trai đàn cầu siêu cho nạn nhân chiến tranh, tham dự Đại lễ Vesak - tất cả mang tinh thần hòa hiếu trong ý hướng hòa giải và hòa hợp dân tộc.

Thiền sư Thích Nhất Hạnh tại Huế trong chuyến trở về Việt Nam năm 2005 - chuyến đi được thiền sư xem là một cơ hội lớn, một hạnh phúc lớn - Ảnh: KHẢ LINH

Những đóng góp lớn cho văn hóa dân tộc

Sự nghiệp của thiền sư Nhất Hạnh không giới hạn trong những hoạt động phật sự và xã hội. Ông là thi sĩ, nhà văn xuôi nghệ thuật, nhà chính luận, nhà khảo cứu, nhà tư tưởng thiền học và duy thức luận - một tác gia lớn của văn hóa Việt Nam đã hiện diện trong đời sống tinh thần hơn bảy thập niên.

Theo một thư mục chưa đầy đủ, với các bút danh Nhất Hạnh, Dã Thảo, Hoàng Hoa, Tâm Quán, Tuệ Uyển, Thiều Chi, Trần Thạc Đức, Nguyễn Lang, B’su Danglu, ông đã công bố 144 tác phẩm gồm sáng tác văn học, dịch phẩm, công trình biên khảo bằng tiếng Việt, tiếng Anh và tiếng Pháp.

Một số tác phẩm có giá trị cao của ông được tái bản nhiều lần như Nẻo về của Ý, Việt Nam Phật giáo sử luận, Đường xưa mây trắng... Từng bị quên lãng trên quê hương mình, tác phẩm của Nhất Hạnh nay đã thức dậy và thắp sáng giữa lòng dân tộc.

Tinh thần nhân bản Phật giáo thấm đậm trong toàn bộ sáng tác và trước tác của Nhất Hạnh. Đó là tinh thần đề cao giá trị con người và sự tồn tại hòa hợp của muôn loài trong môi trường sinh thái nhân văn.

Thơ văn ông làm chứng bền bỉ và sâu sắc cho nỗi đau thương của dân tộc và kiếp người, bước đi trầm luân của đất nước qua hình ảnh "hoa sen trong biển lửa", khi chiến tranh và thiên tai ập đến những mái tranh nghèo và những phận người trôi dạt.

Mùa bão lũ gây bao thảm cảnh cho đồng bào miền Trung năm ngoái và trận đại dịch COVID-19 hoành hành trên khắp đất nước ta gợi nhớ bài thơ Ruột đau chín khúc mà tác giả Nhất Hạnh viết bên bờ sông Thu Bồn trong chuyến đi cứu trợ nạn nhân bão lụt mùa đông năm Giáp Thìn (1964), với những câu mở đầu dung dị mà đầy nỗi xót thương:

Tôi đến đây để cùng khóc với các anh và các chị/ xứ sở ta đau thương và cảnh tình ta bi đát/ bàn tay tôi đây xin các anh nắm lấy, xin các em nắm lấy/ tôi muốn được nói cùng các anh và các chị: dù sao thì chúng ta cũng phải can đảm để mà lo lắng cho trẻ thơ, cho ngày mai.

Thật vậy, trọn đời mình, thiền sư Nhất Hạnh đã đứng bên cạnh và nắm tay cùng tuổi trẻ trong tình tự dân tộc trên con đường đi tới ngày mai. Giới trẻ miền Nam trước đây từng quen thuộc với các ca khúc Tôi ước mơ của Phạm Duy, Bông hồng cài áo của Phạm Thế Mỹ lấy cảm hứng từ thi tứ của Nhất Hạnh.

Độc giả trẻ ngày nay đọc Nói với tuổi hai mươi, Đạo Phật của tuổi trẻ, Thả một bè lau mà Nhất Hạnh viết từ nhiều năm trước vẫn có thể tìm thấy sự chia sẻ của ông với nỗi băn khoăn, thao thức trong lòng mình.

Trong hoàn cảnh nghiệt ngã của hận thù và chia rẽ, Thích Nhất Hạnh là một trong những nhà văn hóa sớm nhất kêu gọi đức khoan dung, xiển dương tinh thần đối thoại và hòa giải, như tên một cuốn sách ông in chung với linh mục Nguyễn Ngọc Lan: Đối thoại - cánh cửa hòa bình.

Đó là đối thoại để tìm ra tiếng nói chung giữa các thế hệ, các tôn giáo, các thành phần dân tộc khác nhau. Còn nhớ trong một chuyến về nước, ông và đại diện tăng thân Làng Mai đã đến thăm một xứ đạo Công giáo lâu đời để cùng trao đổi về cách thức tác hợp cho những đôi lứa khác đạo yêu thương nhau và ước nguyện tiến đến hôn nhân.

Một cuộc đời phong phú dù có dài bao nhiêu cũng không thể thực hiện được hết các ý nguyện của mình. Một số dự án văn hóa và giáo dục do thiền sư Nhất Hạnh khởi xướng đang được các đệ tử tiếp nối tạo dựng viên thành.

Sự nghiệp hiện đại hóa đạo Phật, như sợi chỉ đỏ xuyên suốt tư tưởng và hành động của ông, luôn gợi ra những trăn trở và suy tư không chỉ cho tôn giáo mà còn cho văn hóa dân tộc.

Đạo nhập thế để cứu đời, nhưng làm sao để đạo hoàn thành sứ mạng mà luôn giữ được tinh túy của mình, như những làn gió lành xua tan những áng mây mù che khuất vầng trăng.

Thiền sư Nhất Hạnh nay đã về cõi Phật, nhưng di sản văn hóa mà ông để lại có thể giúp chúng ta tìm câu trả lời cho những vấn nạn của thời đại hiện nay trong tâm thế của những người luôn đề cao sự đối thoại và hòa giải - hòa giải với thế giới cũng như với chính mình.

Truyền thông quốc tế: Thiền sư Phật giáo nổi tiếng người Việt Nam đã viên tịch

Mục sư Martin Luther King, nhà hoạt động nhân quyền người Mỹ gốc Phi, chủ nhân Nobel hòa bình 1964, ngồi cạnh thiền sư Thích Nhất Hạnh trong cuộc họp báo ở Chicago năm 1966. Ông King đã đề cử thiền sư Thích Nhất Hạnh ở hạng mục giải Nobel hòa bình năm 1967, nhưng năm đó Nobel hòa bình đã không trao cho ai - Ảnh: AP

Bắt đầu từ khuya 21-1 giờ Việt Nam, các hãng thông tấn báo chí lớn nhất của quốc tế, đặc biệt ở Mỹ và châu Âu, như các hãng tin AP (Mỹ), AFP (Pháp), Reuters (Anh), Agencia EFE (Tây Ban Nha), báo New York Times, Đài CNN... đều đã liên tục đưa tin và cập nhật các bài viết liên quan việc thiền sư Thích Nhất Hạnh của Việt Nam đã qua đời tại chùa Từ Hiếu của TP Huế.

Điểm gặp gỡ chung trong các bản tin này đều khẳng định vị thế và tầm ảnh hưởng rất lớn về tư tưởng Phật pháp mà thiền sư Thích Nhất Hạnh đã lan tỏa trong suốt cuộc đời dài gần một thế kỷ của ông. Hãng tin AP ca ngợi ông là người đã giúp mở đường cho khái niệm thiền chánh niệm ở phương Tây và cho chủ nghĩa Phật giáo nhập thế ở phương Đông.

Báo New York Times ca ngợi ông là "một trong những thiền sư có ảnh hưởng nhất thế giới, đã truyền đi những thông điệp về chánh niệm, lòng trắc ẩn và bất bạo động". Tờ báo lớn hàng đầu của Mỹ không quên nhắc về những đóng góp lớn của ông trong tư cách một nhà văn, nhà thơ với nhiều tác phẩm, một nhà giáo và một nhà hoạt động vì hòa bình.

Truyền thông quốc tế cũng nói về những hành trình thuyết giảng Phật pháp không mệt mỏi trong suốt vài thập niên tại nhiều nơi ở Mỹ và châu Âu của thiền sư Thích Nhất Hạnh - người có thể sử dụng thành thạo hai thứ tiếng Anh và Pháp. Hãng tin Reuters cho biết ông có thể nói 7 thứ tiếng.

"Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã có ảnh hưởng lớn tới việc thực hành đạo Phật ở phương Tây", báo New York Times viết, nhắc tới những thông điệp của ông kêu gọi sự tu tập chánh niệm, một điều mà trang web của ông mô tả là "năng lượng của sự hiểu rõ và thấu suốt từng khoảnh khắc của hiện tại". Trong cuốn An lạc từng bước chân, ông viết "Nếu chúng ta không thực sự là chính mình, thành thực trong phút giây hiện tại, chúng ta sẽ bỏ lỡ mọi thứ".

Hãng tin Reuters nhắc lại chuyện ở giai đoạn ác liệt nhất của cuộc chiến tranh kháng chiến chống Mỹ tại Việt Nam những năm 1960, thiền sư Thích Nhất Hạnh đã gặp mục sư Martin Luther King Jr. và thuyết phục được nhà hoạt động nhân quyền người Mỹ gốc Phi này cùng lên tiếng phản đối cuộc chiến tranh ở Việt Nam.

"Cá nhân tôi không còn biết có ai khác nữa xứng đáng với giải Nobel hòa bình hơn nhà sư Phật giáo thiện lành người Việt Nam này" - Reuters dẫn lại một đoạn trong bức thư của mục sư Martin Luther King.

D.KIM THOA tổng hợp

Hành trình hoằng pháp của Thiền sư Thích Nhất Hạnh qua ảnh

TTO - Tuổi Trẻ Online chọn lọc, giới thiệu một số hình ảnh của Thiền sư Thích Nhất Hạnh qua ảnh từ nguồn ảnh trên website langmai.org, fanpage Làng Mai, fanpage Thich Nhat Hanh và của phóng viên Tuổi Trẻ...