Sa sút trí tuệ ngày càng tăng nhanh

Đặc biệt tuổi càng cao, nguy cơ mắc các bệnh về sa sút trí tuệ ngày càng tăng nhanh kèm theo đó là chất lượng cuộc sống càng giảm.

Những người có yếu tố nguy cơ mắc sa sút trí tuệ là người mắc bệnh: Alzheimer; béo phì ở tuổi trung niên; tăng huyết áp ở tuổi trung niên (liên quan đến quá trình thoái hóa thần kinh hoặc gây teo não); huyết áp thấp ở người cao tuổi; đái tháo đường; bệnh lý tim mạch (nhồi máu não đa ổ, đột quỵ); tăng mỡ máu (liên quan giữa tăng cholesterol máu ở tuổi trung niên với bệnh alzheimer khi về già); uống rượu quá mức…

Điểm đặc trưng của sa sút trí tuệ là suy giảm nhận thức xảy ra trong tình trạng ý thức vẫn bình thường và không phải là những biểu hiện cấp hay bán cấp của những rối loạn nhận thức có thể hồi phục được như là mê sảng hay trầm cảm.

Nguyên nhân của sa sút trí tuệ khó phân biệt, mơ hồ vì nhiều trường hợp chỉ được xác định sau khi mổ tử thi và làm giải phẫu bệnh. Hơn nữa, bệnh do nhiều nguyên nhân phối hợp như bệnh nhân vừa có alzheimer vừa có bệnh lý mạch máu não. Hiện nay, 90% số trường hợp mắc sa sút trí tuệ chủ yếu do mắc bệnh alzheimer và do tai biến mạch máu não; 10% còn lại là do các nguyên nhân khác.

Biểu hiện của sa sút trí tuệ thường đa dạng nhưng nổi bật nhất là giảm trí nhớ, từ từ nặng dần, mất dần khả năng nhận thức và trí tuệ trong vòng từ 2 - 10 năm và hậu quả là mất hết mọi khả năng sinh hoạt độc lập, trở nên lệ thuộc hoàn toàn vào người khác và thường tử vong do nhiễm khuẩn.

Sa sút trí tuệ trải qua các giai đoạn:

- Giai đoạn đầu: giảm trí nhớ gần hay trí nhớ ngắn hạn. Người bệnh có thể quên câu mình vừa mới nói và nhắc đi nhắc lại một câu nói nhiều lần trong một thời gian ngắn cách nhau vài phút. Thường xuyên đi tìm đồ dùng cá nhân vì quên nơi để. Quên các từ ngữ thường dùng nên phải diễn đạt theo kiểu nói vòng vo (ví dụ: cái cà vạt gọi là vật quấn quanh cổ áo; mũ gọi là cái đội đầu). Khó khăn trong sinh hoạt thường ngày. Thay đổi nhân cách, rối loạn cảm xúc và giảm khả năng nhận xét, đánh giá. Người bệnh trở nên khó tính, dễ nóng giận và kích động. Trong giai đoạn này, hoạt động xã hội của người sa sút trí tuệ vẫn bình thường và có khả năng bù đắp những thiếu sót về trí nhớ nếu như vẫn sống trong môi trường quen thuộc nhưng sẽ bộc lộ dễ dàng nếu sống ở môi trường mới.

- Giai đoạn trung gian: Người bệnh bắt đầu khó hoặc không làm được công việc hàng ngày như tắm rửa, mặc quần áo, vệ sinh cá nhân... Mất khả năng thu nhận thông tin nên bị rối loạn định hướng nặng về không gian và thời gian. Bệnh nhân có thể lạc ngay cả khi ở trong nhà mình, dễ bị ngã. Nặng hơn, có thể bị hoang tưởng, đặc biệt hoang tưởng bị ám hại, do đó ngày càng trở nên nghi kỵ người xung quanh.

- Giai đoạn nặng: Người bệnh hoàn toàn lệ thuộc vào người khác trong các hoạt động thường ngày như ăn uống, đại tiểu tiện, tắm rửa và đi lại. Người bệnh không còn nhận biết được người thân trong gia đình, mất đi những khả năng vận động phản xạ khác như khả năng nuốt, điều này đặt bệnh nhân vào nguy cơ rối loạn dinh dưỡng và sặc thức ăn vào phổi gây viêm phổi hít. Nằm liệt giường bệnh nhân có thể bị loét da. Tuy nhiên, tiến triển này có thể chậm lại khi có những chăm sóc điều dưỡng tích cực đầy đủ. Bệnh nhân sa sút trí tuệ có thể bị tử vong do bệnh nhiễm trùng ở đường hô hấp, ở da, hay nhiễm trùng đường tiết niệu.

Khi thấy bệnh nhân có những dấu hiệu trên cần đưa đến cơ sở y tế để được khám. Tuy nhiên, hiện nay bệnh chưa có thuốc điều trị đặc hiệu. Bệnh nhân chỉ có thể được điều trị triệu chứng và dùng thuốc làm chậm tốc độ tiến triển của bệnh. Ngoài ra, có thể kết hợp và dung thuốc hỗ trợ điều trị như bảo vệ tế bào thần kinh, các thuốc kháng viêm không steroid...

Trong bối cảnh già hóa dân số đang diễn ra nhanh tại Việt Nam, tình trạng chăm sóc sức khỏe người cao tuổi và sa sút trí tuệ ở người cao tuổi còn hạn chế làm ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người cao tuổi. Để phòng tránh và điều trị hiệu quả sa sút trí tuệ, xu hướng hiện nay là phát hiện sớm và kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ với hy vọng làm giảm hoặc chậm khởi phát bệnh. Ngoài ra vấn đề tâm lý xã hội với lối sống tích cực gắn kết với xã hội ở tuổi trung niên và tuổi già cũng có thể có tác dụng bảo vệ hoặc làm chậm sự khởi phát sa sút trí tuệ cho người cao tuổi.