Rủi ro trong đấu thầu: Cẩn trọng để không trượt thầu oan

Như Tuổi Trẻ Online thông tin, Phó thủ tướng Trần Hồng Hà đã chỉ đạo thành lập ngay tổ công tác liên bộ Tài chính - Xây dựng, kiểm tra việc tổ chức lựa chọn nhà thầu tham gia gói thầu cao tốc TP.HCM - Thủ Dầu Một - Chơn Thành, đoạn qua tỉnh Bình Phước.

Trước đó, Tập đoàn Sơn Hải đã có văn bản gửi Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng tỉnh Bình Phước về việc phản đối kết quả lựa chọn nhà thầu gói thầu trên.

Trong khi đó tổ chuyên gia đánh giá nhà thầu không đáp ứng yêu cầu về vật tư thiết bị cung cấp cho gói thầu; không đáp ứng yêu cầu về tổ chức thực hiện mô hình thông tin công trình  trong gói thầu; không đáp ứng yêu cầu về máy, thiết bị xây dựng phục vụ thi công gói thầu.

ThS Nguyễn Phú Bình - chuyên gia đấu thầu trong mạng lưới tư vấn viên của Bộ Kế hoạch - Đầu tư cũ (nay là Bộ Tài chính) - gửi đến Tuổi Trẻ Online bài viết góp thêm một góc nhìn về vấn đề này.

Đề mơ hồ, chấm tùy ý: Rủi ro cho cả hai bên

Trong các gói thầu xây lắp sử dụng phương thức một giai đoạn một túi hồ sơ, phương pháp đánh giá đạt/không đạt về kỹ thuật ngày càng phổ biến và được nhiều chủ đầu tư áp dụng. Điều này giúp tăng tính minh bạch và hạn chế tình trạng đánh giá cảm tính hoặc tùy tiện. 

Tuy nhiên, phương pháp này đòi hỏi sự khắt khe, cẩn trọng, không có chỗ cho sự mơ hồ, không có điểm cộng trừ linh hoạt - chỉ cần một tiêu chí không đạt, toàn bộ hồ sơ bị loại không thương tiếc. 

Để bảo vệ quyền lợi hợp pháp và tăng cơ hội trúng thầu, nhà thầu cần hiểu rõ hai nội dung cốt lõi trong hồ sơ mời thầu: yêu cầu kỹ thuật và tiêu chuẩn đánh giá kỹ thuật.

Có thể ví yêu cầu kỹ thuật như đề thi mà nhà thầu cần làm, còn tiêu chuẩn đánh giá kỹ thuật là barem chấm điểm - tổ chuyên gia dựa vào để đánh giá nhà thầu đạt hay không đạt. 

Nếu đề thi và barem không khớp nhau, không rõ ràng, hậu quả là nhà thầu dù có năng lực vẫn dễ bị đánh trượt, không được xem xét về tài chính (kể cả giá thấp nhất).

Yêu cầu kỹ thuật là phần mô tả chi tiết các thông số kỹ thuật, tiêu chuẩn áp dụng, giải pháp thi công, tiến độ, vật tư vật liệu sử dụng và các yếu tố kỹ thuật khác mà nhà thầu phải tuân thủ. Trong khi đó, tiêu chuẩn đánh giá kỹ thuật đưa ra các tiêu chí cụ thể mà tổ chuyên gia dùng để đánh giá tính phù hợp, đầy đủ của hồ sơ dự thầu.

Hai phần này phải đồng bộ và thống nhất với nhau. Nếu yêu cầu kỹ thuật không yêu cầu nội dung nào đó nhưng trong tiêu chuẩn đánh giá kỹ thuật lại có tiêu chí đánh giá đối với nội dung không có đó sẽ rất dễ khiến nhà thầu trình bày thiếu và bị đánh giá không đạt. 

Ngược lại, nếu yêu cầu kỹ thuật có đề cập nhưng tiêu chuẩn đánh giá lại không đưa ra hướng dẫn đánh giá rõ ràng sẽ gây ra tình trạng đánh giá cảm tính, thiếu khách quan.

Một trong những lỗi phổ biến là xây dựng yêu cầu kỹ thuật một cách mơ hồ, thiếu chi tiết.

Ví dụ trong hồ sơ mời thầu phần mô tả phạm vi công việc, cũng như chỉ dẫn kỹ thuật thiết kế hoàn toàn không đề cập đến việc nhà thầu phải trình bày "tổ chức thực hiện mô hình thông tin xây dựng (BIM)", tiêu chuẩn đánh giá kỹ thuật cũng không đưa ra bất kỳ yêu cầu hay tiêu chí nào liên quan đến BIM.

Tuy nhiên, trong quá trình đánh giá tổ chuyên gia lại "soi" về nội dung này và đánh giá nhà thầu không đạt do không trình bày BIM. Đây là trường hợp điển hình khiến nhà thầu rớt thầu mà không tâm phục khẩu phục.

Một lỗi khác thường bị bỏ qua là việc trùng lặp tiêu chí đánh giá giữa các bước trong quá trình chấm thầu. Ví dụ, tại bước đánh giá năng lực, kinh nghiệm, hồ sơ mời thầu đã yêu cầu chi tiết về nhân sự chủ chốt và thiết bị thi công chủ yếu. 

Thế nhưng ở bước đánh giá về kỹ thuật, trong tiêu chí "các biện pháp bảo đảm chất lượng", cùng nội dung về nhân sự và thiết bị lại được nhắc lại như một tiêu chí bắt buộc. 

Việc lặp lại như vậy không chỉ dễ gây hiểu nhầm, còn tạo điều kiện cho tổ chuyên gia tùy nghi đánh giá, dẫn đến việc nhà thầu không đạt ở bước kỹ thuật dù đã vượt qua vòng năng lực. 

Muốn công bằng hãy làm đúng từ đầu

Một nguyên tắc vàng là dù đề bài (yêu cầu kỹ thuật) có thiếu rõ ràng, nhà thầu vẫn phải nghiêm túc nghiên cứu và đặt câu hỏi phản biện. Cơ chế yêu cầu làm rõ hồ sơ mời thầu chính là công cụ giúp nhà thầu bảo vệ quyền lợi của mình.

Không chỉ vậy, nhà thầu cần luôn đối chiếu giữa yêu cầu kỹ thuật và tiêu chuẩn đánh giá kỹ thuật. Mỗi nội dung được yêu cầu phải có thang đánh giá tương ứng và ngược lại. 

Bất kỳ nội dung nào không rõ ràng cần được làm rõ ngay từ đầu để tránh bị loại do hiểu nhầm hoặc do đánh giá chủ quan.

Đối với bên mời thầu cần xây dựng yêu cầu kỹ thuật đầy đủ, cụ thể và bám sát thiết kế; chỉ đưa vào tiêu chuẩn đánh giá các tiêu chí có cơ sở trong yêu cầu kỹ thuật.

Hạn chế các cụm từ mơ hồ; tổ chức rà soát chéo giữa các chương của hồ sơ mời thầu để đảm bảo tính nhất quán và không bỏ sót hoặc lặp lại nội dung.

Tổ chuyên gia chỉ được đánh giá theo tiêu chí đã nêu rõ trong hồ sơ mời thầu; không tùy tiện thêm nội dung hoặc áp dụng kiến thức chuyên môn cá nhân ngoài tiêu chuẩn đánh giá đã ban hành... nhằm mục tiêu chọn thầu chứ không nhằm loại bỏ nhà thầu.

Trong đấu thầu xây lắp, nhất là với hình thức đánh giá đạt/không đạt, sự đồng bộ và rõ ràng giữa yêu cầu kỹ thuật và tiêu chuẩn đánh giá kỹ thuật là điều kiện tiên quyết để đảm bảo công bằng, minh bạch và hiệu quả. 

Mỗi bên đều cần nâng cao năng lực, tuân thủ pháp luật và làm đúng vai trò của mình. 

Bên mời thầu phải ra đề đúng - rõ - minh bạch. Tổ chuyên gia phải chấm thi theo đúng đề. Còn nhà thầu dù có năng lực thực tế vẫn cần biết "giải đề" thông minh và cẩn trọng để tránh rủi ro bị loại vì những lỗi không đáng có.

Phó thủ tướng yêu cầu liên bộ kiểm tra ngay việc lựa chọn nhà thầu đường cao tốc qua tỉnh Bình Phước

Phó thủ tướng Trần Hồng Hà chỉ đạo thành lập ngay tổ công tác liên bộ Tài chính - Xây dựng, kiểm tra việc tổ chức lựa chọn nhà thầu tham gia gói thầu cao tốc TP.HCM - Thủ Dầu Một - Chơn Thành, đoạn qua tỉnh Bình Phước.