Mỹ - Trung so kè "quyền lực mềm"

Với phương thức lùi lại phía sau để lãnh đạo, Mỹ yêu cầu các nước khác phải giải quyết xung đột. Đây là sự từ bỏ những chính sách của Mỹ trước đây dưới thời của Tổng thống Bush và Tổng thống Clinton, những người luôn kiên định chủ trương “quyền lực cứng”.

Trung Quốc cũng tán thành “quyền lực mềm”, đó là nguyên vẹn chủ quyền và lãnh thổ, bất tương xâm, không gây bất ngờ, không can thiệp vào việc nội bộ của nhau, tôn trọng lẫn nhau, công bằng và hợp tác. Nhưng không giống như Mỹ, dù ủng hộ đa phương hóa, Trung Quốc vẫn không hề từ bỏ vai trò lãnh đạo.

Mặc dù đều chủ trương “quyền lực mềm”, cả Trung Quốc và Mỹ vẫn không ngừng để mắt đến nhau xem mỗi nước đang đẩy giới hạn đến đâu để duy trì quyền lợi của mình. Mỗi nước đều phải xác lập rõ quyền lực của mình với mục đích để đối phương biết là không gì có thể xoay chuyển được điều đó. Đồng thời hai bên đều muốn tránh xung đột. Hành động để cân bằng giữa các siêu cường quốc quả là một động thái quá mong manh.

Trung Quốc kiểm tra “quyền lực mềm” của Mỹ trên nhiều phương diện. Trước hết là việc tranh chấp chủ quyền các đảo Senkaku/Điếu Ngư với Nhật, rồi tiếp đến là những động thái giành quyền kiểm soát biển Đông trên các vùng lãnh hải của Philippines, Malaysia và Việt Nam.

Về phần mình, Mỹ lại thể hiện một cách hành xử thụ động và thiếu nhất quán trong phản ứng với Trung Quốc. Năm 2009, Mỹ đưa ra chính sách xoay trục sang châu Á - Thái Bình Dương với mục tiêu tái xuất sang khu vực không chỉ nhằm đảm bảo ổn định và an ninh, mà còn để tăng cường thương mại, hội nhập kinh tế và phát triển. Tâm điểm của việc xoay trục chính là Hiệp định đối tác kinh tế xuyên Thái Bình Dương (TPP).

Mỹ muốn có sự tham gia của Trung Quốc vào sáng kiến tự do thương mại đa phương này với suy nghĩ rằng điều đó sẽ có lợi cho khu vực, nhưng Mỹ đã không làm được điều này. Nước Mỹ đã quá chậm trong việc khởi động sáng kiến và vì vậy đã không được quốc hội ủng hộ. Thêm vào đó là một số lần gián đoạn kể từ khi bắt đầu thực hiện sáng kiến đã khiến các quốc gia trong khu vực không hài lòng. Hiện giờ, các thành viên của Đảng Dân chủ lại đang phản đối hiệp định này. Đổi lại, Trung Quốc đang đề xuất một số giải pháp thương mại thay thế nhằm cô lập Mỹ.

Sự hiện diện quân sự của Mỹ - vốn luôn là yếu tố chủ chốt đối với ổn định và an ninh - trong khu vực thì lại đang suy yếu do việc cắt giảm đáng kể trong ngân sách quân sự. Mỹ đã cố gắng giúp các nước đồng minh trong khu vực đối trọng với các hành động của Trung Quốc ở trên biển, nhưng sau đó lại gây áp lực yêu cầu các nước kiềm chế trong phản ứng với Trung Quốc. Các nước đồng minh và cả các quốc gia khác coi đó là sự yếu đuối của nước Mỹ.

Tại sao chính sách của Mỹ lại trở nên thiếu nhất quán như vậy?

Một số ý kiến cho rằng Mỹ đang bị phân tán bởi những diễn biến hiện nay ở Syria, Iran, Ai Cập, Venezuela, Triều Tiên, Ukraine và các khu vực khác nữa. Một số khác lại cho rằng các nhà hoạch định chính sách không cảm thấy cần phải phản ứng lại Trung Quốc, bởi quân sự của Trung Quốc vẫn yếu hơn và kinh tế thì chưa phát triển đầy đủ. Cũng có thể người Mỹ đã quá mệt mỏi với chiến tranh, xung đột, thảm họa thiên nhiên, và giờ đây chỉ muốn tập trung vào các vấn đề trong nước.