Lạc quan thận trọng về ngừng bắn ở Ukraine

"Bản thân ý tưởng đó là đúng, chúng tôi chắc chắn là ủng hộ - ông Putin nói trong một cuộc họp báo ở Matxcơva - Nhưng còn nhiều vấn đề cần thảo luận, và tôi nghĩ chúng tôi phải trao đổi với các đồng nghiệp và đối tác Mỹ, và có lẽ là một cuộc gọi với Tổng thống Mỹ Donald Trump để thảo luận với ông ấy".

Ba bên đều muốn ngừng bắn, nhưng...

Chính ông Trump nói đã có "những tín hiệu tốt" từ phía Nga và bày tỏ lạc quan thận trọng về tuyên bố của ông Putin. Tổng thống Mỹ nhắc lại rằng ông sẵn sàng trao đổi với ông Putin và nhấn mạnh đã tới lúc phải kết thúc cuộc chiến Ukraine.

Ông Putin "đã đưa ra một tuyên bố rất hứa hẹn, nhưng còn chưa đầy đủ", ông Trump nói ngày 13-3 trước khi bước vào cuộc họp ở Nhà Trắng với Tổng thư ký NATO Mark Rutte. "Giờ thì chúng ta sẽ chờ xem Nga đã sẵn sàng chưa. Nếu chưa thì đó sẽ là nỗi thất vọng lớn với thế giới".

Ông Putin trong khi đó lưu ý cần xây dựng các cơ chế kiểm soát khả năng thỏa thuận ngừng bắn bị vi phạm và nói Nga cần được bảo đảm rằng Ukraine sẽ không dùng thời gian ngừng bắn chỉ để câu giờ rồi tái vũ trang và tiếp tục động viên lực lượng.

"Chúng tôi đồng ý với đề xuất ngừng bắn, nhưng chỉ tiếp tục nếu tin rằng lệnh ngừng bắn sẽ dẫn tới một nền hòa bình bền vững và loại trừ được nguyên nhân gốc rễ của cuộc khủng hoảng", ông Putin nói. Nga cũng đã nhiều lần nói họ sẽ không chấp nhận việc triển khai lính gìn giữ hòa bình của bất kỳ quốc gia NATO nào nhằm giám sát lệnh ngừng bắn (nếu có).

Tuyên bố của nhà lãnh đạo Nga được đưa ra chỉ vài giờ sau khi đặc phái viên của ông Trump, Steve Witkoff, tới Matxcơva để trao đổi về thỏa thuận ngừng bắn mà trước đó Washington đã thuyết phục được Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky chấp nhận ở Saudi Arabia.

Nỗ lực ngoại giao diễn ra trong khi Nga tuyên bố họ đã đẩy lùi quân Ukraine khỏi thị trấn then chốt Sudzha ở vùng biên giới Kursk, nơi bảy tháng qua Matxcơva đã tìm cách đẩy lui lực lượng chiếm đóng Ukraine.

Về phần Ukraine, ông Zelensky cũng bày tỏ nhiều nghi ngờ với Nga. Trên Telegram ngày 13-3, ông nói Nga đã quá chậm chạp trong phản hồi đề xuất ngừng bắn và cáo buộc Matxcơva tìm cách trì hoãn thỏa thuận hòa bình.

Ông nói Ukraine "quyết tâm nhanh chóng hướng tới hòa bình" và hy vọng Mỹ sẽ gây áp lực để Nga ngừng chiến tranh. Tình thế hiện giờ có vẻ là Nga đang có ưu thế trên chiến trường, nên nếu chấp nhận ngừng bắn và tuân thủ, họ khó có thể giành thêm ưu thế thực địa; còn nếu họ từ chối, Mỹ có thể sẽ phải lựa chọn ủng hộ Ukraine tiếp tục cuộc chiến.

Các kịch bản

Về cơ bản, lập trường "hòa bình bền vững" và yêu cầu giải quyết "nguyên nhân cội rễ" của ông Putin là đòi hỏi về một thỏa thuận lớn hơn nhiều so với lệnh ngừng bắn.

Cụ thể, Điện Kremlin muốn Ukraine cam kết trung lập, giảm bớt quy mô quân đội, thậm chí thay thế chính quyền Zelensky bằng một chính phủ chí ít là ít thân phương Tây hơn. Đòi hỏi của Nga cũng không chỉ bao gồm Ukraine, mà liên quan tới cả việc NATO mở rộng về phía đông.

Quan điểm này có lẽ đã được tóm tắt rõ ràng nhất qua lời ông Konstantin Kosachev, chủ tịch Ủy ban Đối ngoại thượng viện Nga, vào ngày 12-3, khi ông này nói Washington nên hiểu rằng "những thỏa thuận thực sự được viết... ở tiền tuyến".

Trong kịch bản thứ hai, ngay cả khi có chấp nhận ngừng bắn, Nga sẽ phải thể hiện được rằng họ có vai trò chính trong bất kỳ thỏa thuận nào. "Mọi thỏa thuận... sẽ phải theo điều kiện của chúng tôi, chứ không phải của Mỹ", vẫn là ông Kosachev viết trên Telegram.

Phản ứng này còn cho thấy một thực tế nhạy cảm khác: Trong nội bộ Điện Kremlin, ông Putin thậm chí chưa chắc đã đại diện cho những thành phần diều hâu nhất. Lãnh đạo một đất nước như Nga, ông sẽ không thể tỏ ra yếu đuối, mà chấp nhận thỏa thuận ngừng bắn khi đang có lợi thế trên chiến trường rất có thể sẽ là quyết định bị diễn giải như vậy.

Mark Galeotti, chuyên gia về Nga ở Trường Nghiên cứu Đông Âu (Đại học London), nói ông Putin đứng trước lựa chọn không dễ dàng.

"Phe diều hâu đã tuyên bố ngừng bắn có nghĩa là từ bỏ lợi thế hiện tại" trên chiến trường, Galeotti viết trên The Spectator. "Nhưng đồng thời, từ chối thỏa thuận có nghĩa là lãng phí cơ hội mà Trump đã mở ra cho họ để "chốt lời", với 1/5 lãnh thổ Ukraine hiện đã do họ kiểm soát, và ít ra là cơ hội bình thường hóa phần nào quan hệ với Mỹ".

Ngoài những vấn đề đó, theo Galeotti, Matxcơva cũng có thể ra điều kiện là Ukraine phải rút hoàn toàn khỏi Kursk.

Sergei Markov, một cựu cố vấn của Điện Kremlin, thì nói một điều kiện nữa có vẻ khả thi với Nga là đình chỉ viện trợ quân sự phương Tây cho Kiev trong thời gian ngừng bắn. "Câu trả lời của Nga với đề xuất ngừng bắn có thể không phải là "không", mà là "có, nhưng..."", ông Markov viết trên Telegram.

G7 cảnh báo sẽ áp lệnh trừng phạt Nga nếu không chịu ngừng bắn

Nhóm 7 nước có nền công nghiệp tiên tiến gồm Anh, Mỹ, Đức, Nhật Bản, Pháp, Canada và Ý cảnh báo Nga về các lệnh trừng phạt mới.