Dỡ bỏ 'quả tạ' ép người vay tiền mua bảo hiểm

Bên cạnh đó là tiền "lót tay" đã nhận từ công ty bảo hiểm lên đến hàng ngàn tỉ đồng.

Qua kết luận thanh tra bốn doanh nghiệp bảo hiểm, tỉ lệ hủy hợp đồng bảo hiểm nhân thọ bán qua kênh ngân hàng sau một năm đầu rất cao, từ 32 - 73%. Điều này có nghĩa hàng ngàn tỉ đồng của người dân bị mất trắng.

Hướng tới cấm "độc quyền" bán bảo hiểm

Ông Trần Nguyên Đán, giảng viên chuyên ngành bảo hiểm và quản trị rủi ro tài chính Đại học Kinh tế TP.HCM, nhận định sau nhiều năm người dân bị ép mua bảo hiểm khi vay ngân hàng, việc cấm hành vi này được đưa vào luật là một bước chuyển tốt.

Tuy nhiên, phải hết sức cảnh giác vì nạn ép mua bảo hiểm ở ngân hàng có thể biến tướng qua nhiều hình thức khác nhau. Ví dụ, khách hàng vay tiền mặc dù không bị ép mua bảo hiểm cho chính mình, nhưng lại bị ép mua bảo hiểm cho người thân.

Lý do là những năm gần đây có rất nhiều thương vụ ký kết độc quyền giữa ngân hàng và công ty bảo hiểm, thời gian kéo dài từ 10 - 15 năm trở lên. Điều này giúp ngân hàng nhận về khoản tiền lót tay 5.000 - 10.000 tỉ đồng.

Mô hình độc quyền cộng với khoản tiền "lót tay" cho ngân hàng đã trở thành áp lực và cũng là động lực xấu cho việc bán bảo hiểm bừa bãi, hy sinh quyền lợi khách hàng, tạo thành cơn ác mộng cho người dân và làm khổ sở nhân viên ngân hàng.

Bán bảo hiểm qua ngân hàng, chủ yếu là bán cho người đi vay tiền, dù có khách quan nhất cũng khó tránh khỏi ép buộc vì người vay luôn ở trong thế yếu, còn ngân hàng - bên cho vay là kẻ mạnh lại bị sức ép về doanh số đã cam kết với công ty bảo hiểm.

Một đại lý bảo hiểm mỗi tuần bán được 2 - 3 hợp đồng bảo hiểm nhân thọ là thuộc diện rất xuất sắc, còn bán qua ngân hàng, hợp đồng cứ đến liên tục, bởi muốn vay là phải mua bảo hiểm.

Vì vậy, để triệt nạn ép mua bảo hiểm, theo ông Đán, đầu tiên cần cấm ngân hàng trực tiếp tư vấn bảo hiểm. Nếu khách hàng có nhu cầu, có thể tới quầy của công ty bảo hiểm đặt tại ngân hàng, người của công ty bảo hiểm tư vấn.

Triệt để hơn, hướng tới cấm ngân hàng ký kết độc quyền với công ty bảo hiểm, khách tới ngân hàng có quyền lựa chọn mua sản phẩm của công ty bảo hiểm nào là tùy họ. Đây là vấn đề mà Ngân hàng Nhà nước cần lưu ý khi hướng dẫn thực hiện luật nếu muốn tránh đi những lùm xùm không đáng có cho hệ thống ngân hàng.

Tâm huyết và rất thẳng thắn, tổng giám đốc của một công ty bảo hiểm nhân thọ cho biết thời gian qua thị trường rầm rộ các thương vụ ký kết với ngân hàng để độc quyền bán bảo hiểm. Việc trả trước khoảng 5.000 - 10.000 tỉ đồng cho ngân hàng là chuyện thường.

Nhưng vị này cũng thừa nhận xã hội dị ứng với bảo hiểm là cái giá phải trả quá cao. Do số ngân hàng có hạn nên công ty bảo hiểm phải cạnh tranh, tăng số tiền "lót tay" để có được hợp đồng độc quyền và điều này đã trở thành con dao hai lưỡi, ép khách hàng, làm mất uy tín cho cả hai bên.

Ngay Hàn Quốc, 10 năm trước, cũng gặp vấn nạn bán bảo hiểm nhân thọ qua ngân hàng, bị cấm bán một thời gian. Sau đó nhận thấy đây là nhu cầu tất yếu của thị trường, họ cho mở lại và các ngân hàng không được ký độc quyền với bất kỳ công ty bảo hiểm nào.

Muốn có niềm tin phải bảo vệ người tiêu dùng

Bà Hồ Thị Ngọc Như, trưởng ban hỗ trợ giải quyết quyền lợi bảo hiểm nhân thọ, Học viện Bảo hiểm và Quản trị rủi ro tài chính (IFRM), cho biết dù tỉ lệ tham gia bảo hiểm nhân thọ tại Việt Nam chưa cao nhưng hiện tại, nhiều khách hàng mất niềm tin, vì là bên yếu thế nhất trong chuỗi "người tiêu dùng - đại lý bảo hiểm - doanh nghiệp bảo hiểm".

Vì vậy, ngay lúc này, người dân đang rất cần sự vào cuộc mạnh mẽ của cơ quan quản lý nhà nước, xử phạt mạnh tay các sai phạm trong ngành, minh bạch thông tin và số liệu. Điều này không chỉ bảo vệ khách hàng, mà còn tạo niềm tin cho những đại lý và doanh nghiệp chân chính.

"Không chỉ khách hàng mất niềm tin, ngay cả đại lý bảo hiểm chân chính cũng chán nản, rất cần môi trường kinh doanh bảo hiểm nhân thọ lành mạnh, công bằng", bà Như cho hay.

Ông Trần Nguyên Đán nhận định cuộc khủng hoảng trầm trọng trên thị trường bảo hiểm thể hiện rất rõ những bất ổn, đặc biệt trong việc bán qua kênh ngân hàng (bancassurance).

Vì vậy, Cục Quản lý giám sát bảo hiểm (Bộ Tài chính) cần thể hiện rõ hơn trách nhiệm quản lý nhà nước với ngành bảo hiểm. Khách hàng mua bảo hiểm ở bên ngoài hay tại ngân hàng đều nằm trong phạm vi bảo vệ của cục.

Đại lý tổ chức, bao gồm ngân hàng, sai phạm nặng trong bán bảo hiểm, đều phải đưa vào "danh sách đen".

Để tăng niềm tin cho người dân, Bộ Tài chính cần lập website chuyên cập nhật tiến độ thanh tra, quá trình xử lý khiếu nại về hợp đồng bảo hiểm. Như vậy, Cục Quản lý giám sát bảo hiểm không chỉ nhận đơn và chuyển đi nơi khác xử lý, mà phải giám sát chặt quá trình giải quyết khiếu nại của người dân.

Thông qua website này, người dân cũng có thể nộp đơn khiếu nại, biết được tổng số đơn đã được xử lý xong và đang chờ...

Hiện nay chúng ta có Hiệp hội Bảo vệ người tiêu dùng. Tuy nhiên, các sản phẩm liên quan đến bảo hiểm, chứng khoán, ngân hàng... có đặc thù riêng, yêu cầu tính chuyên môn cao, quyền lực thương lượng nằm trong tay người cung cấp dịch vụ, khách hàng là bên yếu thế.

Vì vậy cần có tổ chức đứng ra điều phối để cán cân quyền lực thương lượng cân bằng trở lại. Ví dụ, trên thế giới có mô hình Ombudsman do quốc hội lập ra, hỗ trợ người tiêu dùng tài chính - bảo hiểm..., đồng thời có quyền giám sát và xử phạt các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ nếu phạm luật.

Ngoài ra, thời gian qua chúng ta có bổ sung các quy định xử phạt đại lý cá nhân, nhưng còn lỏng lẻo ở đại lý tổ chức (bao gồm ngân hàng). Do đó, cần có mức xử phạt mang tính răn đe, phạt theo tỉ lệ phần trăm doanh số. Khi số tiền phạt quá lớn so với khoản lợi bất chính thì đại lý cá nhân và tổ chức đều không dám làm bậy.

Nhiều kênh phản ánh sai phạm về bán bảo hiểm

Trước những phản ánh của người dân về bán bảo hiểm qua ngân hàng, trong năm 2023 Tuổi Trẻ đã chuyển câu hỏi đến Cục Quản lý giám sát bảo hiểm (Bộ Tài Chính) và đầu năm 2024 đã nhận được trả lời. Tuổi Trẻ trích đăng:

- Từ khi thông tư số 67 của Bộ Tài chính (cấm ngân hàng bán bảo hiểm liên kết đầu tư trước và sau giải ngân 60 ngày - PV), có hiệu lực ngày 2-11-2023 đến nay, cục chưa nhận được các thông tin phản ánh từ công dân liên quan đến việc "bị ép mua sản phẩm bảo hiểm nhân thọ khác" hoặc "bị ép mua bảo hiểm nhân thọ cho người thân trong gia đình".

Thời gian tới, nếu nhận được phản ánh từ công dân, cục sẽ tiếp nhận, phân loại và phối hợp với các cơ quan liên quan để xử lý nghiêm minh nếu phát hiện sai phạm. Đồng thời, trong quá trình thanh tra, cục sẽ đánh giá việc tuân thủ của doanh nghiệp bảo hiểm về các quy định tại thông tư số 67 của Bộ Tài chính.

Người dân và đại lý bảo hiểm khi cần phản ánh những tiêu cực liên quan đến bảo hiểm có thể phản ánh với cơ quan nhà nước thông qua nhiều phương thức như gửi văn bản, liên hệ đường dây nóng hoặc trực tiếp đến Bộ Tài chính.

Cụ thể: bộ trưởng Bộ Tài chính định kỳ tiếp công dân vào ngày 15 hằng tháng, người dân có vướng mắc có thể trực tiếp phản ánh đến bộ trưởng tại Phòng tiếp công dân - phòng số 111, số 28 Trần Hưng Đạo, Hoàn Kiếm, Hà Nội.

Bộ Tài chính đã thành lập đường dây nóng để tiếp nhận thông tin phản ánh của người dân, cụ thể: email: [email protected], hotline: 024.22202818.

Để người vay tiền không bị ép mua bảo hiểm, có nên cấm ngân hàng bán bảo hiểm?

Thảo luận tại Quốc hội về Luật Các tổ chức tín dụng (sửa đổi), nhiều đại biểu đã nêu quan điểm về việc có hay không duy trì các hoạt động bảo hiểm tại các ngân hàng.