​Để không lặp lại những sai lầm khủng khiếp

 Tác phẩm Cuộc chiến đi qua đã đoạt giải thưởng văn học dịch năm 2014 của Hội Nhà văn VN. 

Dịch giả Đào Minh Hiệp với cuốn sách Cuộc chiến đi qua - Ảnh: Đào Lê Vĩnh

Tuổi Trẻ có cuộc trao đổi với dịch giả Ðào Minh Hiệp (Tuy Hòa, Phú Yên):

* Kanta Ibragimov là một tên tuổi còn khá xa lạ với bạn đọc VN. Cơ duyên nào ông “tìm thấy” nhà văn này?

- Ðầu năm 2012, nhà thơ Thúy Toàn gọi điện cho tôi, thông báo về sự ra đời của Quỹ Hỗ trợ quảng bá văn học Nga và văn học VN, đang tuyển chọn những tác phẩm tiêu biểu của văn học Nga, nhất là văn học đương đại để giới thiệu với bạn đọc VN.

Dò tìm trong số các nhà văn được trao Giải thưởng quốc gia Liên bang Nga về văn học những năm gần đây, bên cạnh các tên tuổi quen thuộc của văn đàn Nga đã nổi tiếng từ thời Xô viết và đã được dịch nhiều ở VN như Solzenixyn, Evtushenko, Astaphiev, Akhmadulina, Ekimov, Granin, Ixkander, Bitov... tôi thấy một cái tên hoàn toàn mới không chỉ với bạn đọc VN mà ngay cả ở nước Nga, đó là Kanta Ibragimov.

Tìm hiểu kỹ thêm về tác giả tôi lại càng tò mò. Kanta Ibragimov sinh năm 1960 tại TP Grozny - thủ đô nước Cộng hòa tự trị Chechnya thuộc Liên bang Nga, trong một gia đình trí thức có cha là tiến sĩ hóa học, còn bản thân là tiến sĩ kinh tế.

Nhà khoa học Ibragimov từng có một cuộc sống sung túc và một công việc ổn định ở Matxcơva là phó tổng cục trưởng Tổng cục Thuế Liên bang Nga.

* Và đó chính là điểm độc đáo ở Ibragimov khiến ông quyết định giới thiệu tác phẩm của ông ấy đến với bạn đọc VN?

- Tất nhiên cái chính vẫn là giá trị tác phẩm. Nhưng bản thân cuộc đời tác giả cũng rất đáng kể. Sau khi Liên Xô tan rã vào năm 1991, tại Chechnya đã nổ ra các phong trào ly khai, biến thành các cuộc chiến đẫm máu.

Nhà khoa học Ibragimov đã từ bỏ tất cả, đưa gia đình trở về TP Grozny quê hương, đồng thời trở về với quá khứ của dân tộc bằng các tác phẩm văn học của mình vì những lý do mà theo như lời ông nói là “để không bao giờ được quên những năm tháng đau thương và lặp lại những sai lầm khủng khiếp đó”.

Và thế là tiểu thuyết Cuộc chiến đi qua dày 700 trang ra mắt bạn đọc, gây được tiếng vang lớn không chỉ ở Chechnya mà trong toàn Liên bang Nga, sau đó được dịch ra nhiều thứ tiếng trên thế giới.

Bốn năm sau, tác phẩm văn học đầu tay của một nhà khoa học đã được Tổng thống Nga Vladimir Putin trao tặng Giải thưởng quốc gia Liên bang Nga về văn học nghệ thuật năm 2003. Ðây đúng là một cái tên mới và một tác phẩm lớn tôi đang tìm.

* Có vẻ như Cuộc chiến đi qua đã đề cập đến những vấn đề “nhạy cảm” của nước Nga. Phải chăng đây là nguyên cớ khiến cuốn sách ra đời đến 14 năm mới được giới thiệu ở VN?

- Không phải vì lý do “nhạy cảm” gì cả, bởi lẽ cuốn sách đã được trao Giải thưởng quốc gia Liên bang Nga về văn học nghệ thuật.

Theo tôi, vấn đề chỉ đơn giản là sau khi Liên Xô không còn nữa, văn học Nga cũng như một số loại hình nghệ thuật khác đã bị tác động trong một thời gian. Việc giới thiệu văn học Nga ở VN cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Khoảng 20 năm nay, bạn đọc và các dịch giả VN đã hướng sự quan tâm của mình về các nền văn học Âu, Mỹ và các khu vực khác, còn văn học Nga dường như bị quên lãng.

Những vấn đề tác giả đề cập trong tác phẩm đã diễn ra trong lịch sử nước Nga, chỉ có điều chúng được tác giả cảm thụ và thể hiện dưới một góc nhìn mới, chân thực và khách quan hơn, đồng thời vẫn tiếp tục kế thừa và phát huy giá trị nhân văn của nền văn hóa Nga.