Đại biểu Quốc hội: Miễn trách nhiệm rủi ro nghiên cứu khoa học, nhưng đến mức nào?

Chiều 13-5, các đại biểu Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự án Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Cánh cửa rất quan trọng để các mô hình khoa học công nghệ mới ra đời và lớn lên

Dự luật này thu hút sự quan tâm rất nhiều của đại biểu, khi chủ tọa dừng phần thảo luận vẫn còn 17 đại biểu đăng ký nhưng chưa phát biểu.

Nhiều đại biểu phát biểu tập trung vào các quy định về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, chấp nhận rủi ro trong khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân (Bình Dương) đánh giá: "Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát trong dự luật cho phép thử nghiệm công nghệ mới, chấp nhận rủi ro, sai sót để sửa chữa, không bị phạt ngay. Đây là cánh cửa rất quan trọng để các mô hình, công nghệ mới ra đời và lớn lên".

Theo bà Trân, nhiều đề tài nghiên cứu khoa học công nghệ địa phương nghiệm thu xong không được ứng dụng thực tiễn, gây lãng phí và giảm niềm tin đầu tư.

Luật lần đầu tiên quy định cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, cho phép Chính phủ chi tiết hóa từng loại hình, lĩnh vực, đối tượng, tạo khung pháp lý chung, đa lĩnh vực, nhất là công nghệ mới (AI, y tế số, chuyển đổi số…).

Dù vậy, nữ đại biểu cho hay để thực sự phát huy đúng ý nghĩa đề ra cần luật hóa cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) trong dự luật để tạo cơ sở pháp lý rõ ràng, thống nhất.

Tăng cường vai trò điều phối của Chính phủ và trách nhiệm phối hợp liên ngành. Bảo đảm quyền và nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân tham gia thử nghiệm được minh định, an toàn pháp lý.

Mặt khác, dự thảo cũng cần quy định rõ đối tượng được cấp phép thử nghiệm theo đúng quy định của pháp luật thì không bị xử lý nếu có sơ suất trong phạm vi thử nghiệm.

Trách nhiệm của Chính phủ và các cơ quan, đơn vị có liên quan trong việc quy định, ban hành danh mục ngành, nghề được phép thử nghiệm, kiểm duyệt, thời gian thử nghiệm và đánh giá kết quả, phối hợp triển khai thực hiện chặt chẽ, đồng bộ và công khai để mô hình tốt được nhân rộng.

Không có cơ chế minh bạch, quy định dễ bị lạm dụng

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (Hải Dương) cho hay hoàn toàn ủng hộ việc luật hóa tinh thần "chấp nhận rủi ro", vì bản chất của nghiên cứu và đổi mới sáng tạo là chấp nhận thất bại có kiểm soát.

Tuy nhiên theo bà, nếu không có cơ chế minh bạch, quy định này dễ bị lạm dụng. Do vậy, đại biểu đề nghị làm rõ ranh giới giữa rủi ro chấp nhận được (ví dụ sai số mô hình, thất bại thử nghiệm...) và sai phạm không thể miễn trừ (gian lận, đạo đức nghiên cứu yếu kém...).

Cùng với đó, thành lập hội đồng đánh giá rủi ro có chuyên môn sâu và độc lập. Thiết lập quỹ riêng cho nghiên cứu mạo hiểm, vận hành theo cơ chế "đầu tư rủi ro công", đánh giá dựa trên tiềm năng sáng tạo chứ không chỉ là đầu ra hữu hình.

Đại biểu Trần Khánh Thu (Thái Bình) cho rằng các nội dung về cơ chế chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học, công nghệ và hoạt động đổi mới sáng tạo còn chung chung.

Khoản 1 quy định không bị truy cứu trách nhiệm hành chính, dân sự về thiệt hại cho Nhà nước nếu tuân thủ đầy đủ quy trình, quy định, không gian lận, vi phạm pháp luật hoặc sử dụng sai mục tiêu, phạm vi kinh phí.

Khoản 4 quy định Chính phủ sẽ chi tiết tiêu chí xác định rủi ro và đánh giá việc tuân thủ, nhưng chưa nêu rõ quy trình cụ thể cho cá nhân, tổ chức hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Quan trọng nữa là cơ quan, tổ chức nào là người xác định đúng quy trình, quy định này…

"Nghiên cứu khoa học sẽ có hai hướng, một hướng thành công bởi vì kết quả đáp ứng được mong đợi và kỳ vọng của các nhà khoa học cũng như cơ quan quản lý. Nhưng cũng có xu hướng là thất bại, dùng hết tâm sức, cơ sở vật chất, tâm huyết, thậm chí tìm cả thầy, tìm cả mọi người về, nhưng nghiên cứu kết quả vẫn thất bại" - bà Thu nói.

Từ đó đại biểu đặt vấn đề: "Mình chấp nhận rủi ro, nhưng đến mức độ nào? Có những trường hợp dù biết hướng nghiên cứu có nguy cơ thất bại, vẫn cố gắng mà kết quả không đến. Vậy giới hạn chấp nhận rủi ro là bao nhiêu, đây là điểm khó. Việc quyết định rủi ro hay thành công cũng là vấn đề nan giải".

Bà Thu đề nghị bổ sung quy trình, tiêu chí đánh giá rủi ro khoa học hợp lý, và đơn vị thẩm định rõ ràng để tránh hiểu sai, lợi dụng gây thất thoát ngân sách.

Đề xuất miễn trách nhiệm dân sự, hình sự với cá nhân tham gia nghiên cứu khoa học vì 'rất rủi ro'

Đại biểu Trịnh Xuân An đề nghị cần có cơ chế miễn trách nhiệm hình sự với cá nhân hoạt động nghiên cứu khoa học nếu đáp ứng được các tiêu chí khách quan về quy trình thủ tục.