'Có phải tôi gợi tình làm anh bực bội?'

Album Tidal của Fiona Apple

1. Một ngày trước Lễ Tạ ơn, Fiona Apple đang đi về nhà và ở ngay bên ngoài căn hộ của mẹ cô tại Manhattan, một kẻ rình mò đã cưỡng hiếp cô. Năm ấy Fiona Apple mới 12 tuổi.

Kẻ lạ sau khi thực hiện hành vi đồi bại của mình thậm chí còn nói với cô rằng: "Mừng ngày Lễ Tạ ơn. Lần sau đừng để người lạ vào nhà nhé". 5 năm sau, cô thực hiện album đầu tay, một trong những album hay nhất của thập niên 1990, Tidal, đến nay đã bán gần 3 triệu bản.

Trong Sullen Girl, một bài hát của album này, cô giãi bày về những ngày tháng "lướt trên đại dương sâu thẳm yên bình" trước khi bị một gã đàn ông "ập vào bờ, lấy đi viên ngọc trai, bỏ lại tôi cùng chiếc vỏ trai rỗng tuếch". 

Một ẩn dụ thật đẹp, thật thơ cho một nỗi đau, bởi dường như nếu không làm thế, chính cô cũng không thể nào sống được với sự tồn tại của ký ức ấy.

Tựa đề bài hát nghĩa là một người con gái rầu rĩ, nhưng từ "sullen" còn có nghĩa khác là "sưng sỉa". Người ta luôn có thể quy nỗi hành hạ tinh thần mà người khác phải chịu đựng là sự giận hờn vô cớ, không bao giờ họ hiểu được vì sao cô luôn mang bộ mặt oán giận cả thế gian, bộ mặt không thể cười.

Fiona Apple viết Sullen Girl đã hơn 25 năm trước. 25 năm, rất nhiều phong trào nữ quyền đã diễn ra, Harvey Weinstein cũng đã ngồi tù mãn kiếp, ở đâu cũng nói tới #metoo, nhưng vẫn có những người phụ nữ chỉ vừa lên tiếng nói ra câu chuyện của mình đã bị hỏi cung: Tại sao họ lại để điều đó xảy ra?

2. Cùng thời với Fiona Apple, nữ nghệ sĩ rock nổi tiếng thập niên 1990 Tori Amos cũng viết về cái lần cô bị một người đàn ông cưỡng hiếp trong ca khúc Me and a gun. 

Đó là một ca khúc a cappella hoàn toàn không có nhạc đệm, chỉ có giọng hát đơn độc run rẩy của Amos mò mẫm như ngọn nến lay lắt trong đêm, nó đơn độc run rẩy như chính cô vào đêm thứ năm hôm ấy, khi bị một gã đàn ông gí súng vào lưng rồi gã kéo quần mình xuống.

Cô mặc một bộ đồ đỏ lấp lánh, và "điều đó liệu có nghĩa là tôi phải dạng chân ra cho người, cho bạn bè ngươi sao?", cô tự hỏi. Tori Amos biết cô đáng ra đã chết vì chấn thương ấy nếu chẳng phải cô nghĩ về Jesus, và người đã nói với cô: "Ta không nghĩ con sẽ trở lại trong ba ngày nhưng con đã lựa chọn đúng". 

Cô "phục sinh", viết bài hát này, một bài hát mà cô chỉ hát với âm lượng rất nhỏ như tiếng lầm rầm tự nói với chính mình, nghĩa là khác xa với rock thông thường, nhưng có lẽ chính nó là bài hát vang động nhất của cô.

Me and a gun được gợi cảm hứng một phần từ tác phẩm điện ảnh kinh điển của đạo diễn Ridley Scott, Thelma and Louise. Trong phim, Louise bắn chết một gã đàn ông định cưỡng hiếp Thelma. Thelma muốn báo cho cảnh sát nhưng Louise bảo rằng cảnh sát sẽ chẳng tin chuyện cưỡng hiếp đâu, vì Thelma đã khiêu vũ và tán tỉnh cùng hắn! 

Trong đời thật, Tori Amos cũng quen kẻ cưỡng hiếp mình trong một câu lạc bộ đêm. Gã ngỏ ý đưa cô về nhà, cô đồng ý. Cô có lỗi ư?

Rất nhiều người, thậm chí là phụ nữ, có lẽ sẽ vẫn nói: Có. Tại sao lại tạo điều kiện cho khao khát tình dục diễn ra? Tại sao đi vũ trường vào ban đêm? Tại sao không chống trả quyết liệt? Có lẽ gã đàn ông đã hiểu nhầm. Có lẽ hắn nghĩ cô đồng thuận. Có lẽ cô cũng là một người đàn bà hư hỏng. Có lẽ cô xứng đáng bị như thế.

3. Có những phụ nữ luôn cố tỏ ra rằng mình thông minh hơn, khôn ngoan hơn, đứng đắn hơn, cẩn trọng hơn những phụ nữ khác. Nhưng nói như Lady Gaga trong ca khúc Till It Happens to You, ca khúc chủ đề phim tài liệu The Hunting Ground về những vụ cưỡng hiếp bị bưng bít trong các trường đại học danh tiếng hàng đầu, thì: 

"Bạn bảo tôi phải ngẩng đầu lên, ngẩng đầu lên và mạnh mẽ, vì khi bạn ngã, bạn sẽ đứng lên và đi tiếp", nhưng "Cho đến khi thế giới của bạn bị cháy rụi và sụp đổ, cho đến khi bạn đi tới đường cùng của sợi dây thòng lọng, cho đến khi bạn cũng như tôi, thì tôi chẳng muốn nghe gì từ bạn".

Fiona Apple nói rằng nguồn cảm hứng sáng tạo lớn nhất trong đời cô là thi ca của Mary Angelou. Nhớ lại bài thơ được trích dẫn nhiều nhất của bà có viết: "Có phải tôi gợi tình làm anh bực bội?". 

Với một xã hội nam trị, mọi thứ thuộc về phụ nữ đều là bể chứa tội tình. Nhưng điều đáng băn khoăn hơn cả sự luận tội của nam giới, phải chăng là sự luận tội của ta với chính những phụ nữ như mình?

Nghe lại Odessa thành phố trên biển Đen

TTO - Cách đây đúng 53 năm, vào ngày 30-3-1969, anh em nhà Bee Gees đã phát hành bộ LP đôi có tựa đề rất 'hương xa' là Odessa.