Chưa đủ cơ sở thu phí dự án BOT đường thủy đầu tiên

Dự án BOT cầu đường sắt Bình Lợi bên cạnh cầu sắt Bình Lợi hiện hữu đang thi công ì ạch - Ảnh: QUANG ĐỊNH

Dự án này có tên gọi đầy đủ là "Cải tạo, nâng cấp luồng sông Sài Gòn theo hợp đồng BOT từ cầu sắt đường sắt Bình Lợi tới cảng Bến Súc (Bình Dương)", là dự án BOT đường thủy đầu tiên của cả nước.

Nghiên cứu lập dự án chỉ trong 50 ngày

Theo quyết định đầu tư của Bộ Giao thông vận tải (GTVT), dự án sẽ xây cầu xe lửa mới, nâng cao tĩnh không cầu đường sắt Bình Lợi với mục đích hạn chế tai nạn đường sắt, đường thủy.

Dự án cũng có một gói thầu nạo vét luồng sông Sài Gòn, bạt mỏm các doi đất nhô ra hai bên bờ sông với chiều dài 71km đoạn từ cầu xe lửa Bình Lợi (TP.HCM) đến cảng Bến Súc (Bình Dương) cho tàu thuyền dễ lưu thông.

Dù vốn xây cầu xe lửa chiếm tỉ trọng khá lớn trong tổng mức đầu tư nhưng phương án tài chính lại không đề cập tới thu phí BOT đối với xe lửa, mà lại thu phí tàu thuyền chạy trên luồng sông Sài Gòn.

Mức thu dự kiến 70 đồng/tấn mỗi kilômet, mức phí có thể 3 năm điều chỉnh một lần, mỗi lần tăng khoảng 18%. Thời gian thu kéo dài khoảng 20 năm 9 tháng thông qua các đơn vị cảng vụ quản lý đường thủy.

Qua kiểm tra gần nhất, Bộ GTVT phát hiện việc lập dự án BOT này có trước khi được Chính phủ chấp thuận, phê duyệt dự án. Thời gian nghiên cứu lập dự án chỉ 48 ngày khiến một số công việc, hồ sơ làm sơ sài, phải bổ sung, thay đổi nhiều hạng mục.

Theo Bộ GTVT, dự án cũng chưa căn cứ đủ cơ sở pháp lý của Luật đường sắt để thực hiện các nội dung trong hợp đồng BOT. Còn đối với phương án tài chính, việc chưa xây dựng phương án thu phí và tính toán chi phí quản lý hằng năm là chưa phù hợp.

Tàu thuyền đi qua cầu sắt Bình Lợi, phía xa là công trình thi công cầu đường sắt Bình Lợi - Ảnh: QUANG ĐỊNH

Cách tính vốn đầu tư nhập nhèm

Cách tính khối lượng vận tải trong hợp đồng cũng không chính xác so với thực tế. Thống kê của các đơn vị quản lý giao thông thủy cho thấy khối lượng vận tải (tấn) qua các năm thông qua luồng sông dưới cầu Bình Lợi cao hơn so với hợp đồng BOT tính toán từ 47-88%.

Ngoài ra, tổng mức đầu tư dự án cũng tính không chính xác, trong đó nhiều hạng mục giá trị hàng tỉ đồng tính sai hoặc có tính mà không thực hiện...

Theo Cục Quản lý xây dựng và chất lượng công trình giao thông (Bộ GTVT), qua kiểm tra thực tế, giá trị các gói thầu của dự án đã giảm hơn 229,6 tỉ đồng so với tổng mức đầu tư ban đầu.

Chính vì tổng mức đầu tư và lưu lượng vận tải trong hợp đồng BOT đều tính không đúng, nên Bộ GTVT cho rằng việc xác định thời gian hoàn vốn cho dự án trên là chưa chính xác.

Mặt khác, thông tư 80/2015 của Bộ Tài chính có quy định mức thu phí để hoàn vốn của dự án trên, nhưng thông tư đã hết hiệu lực từ năm 2017.

"Dù dự án có hoàn thành cũng chưa có đủ cơ sở pháp lý để thực hiện thu giá dịch vụ. Dư luận còn cho rằng đối tượng thu chưa phù hợp giữa đường thủy và đường sắt mà chưa được công bố làm rõ" - kết luận thanh tra nêu.

Dự án BOT cầu đường sắt Bình Lợi - Ảnh: QUANG ĐỊNH

Không đủ chuẩn cho đường sắt mới

Theo hồ sơ thiết kế được duyệt, cầu xe lửa Bình Lợi có quy mô, tiêu chuẩn kỹ thuật áp dụng cho khổ đường 1,435m, cho phép xe lửa chạy với vận tốc 100km/h.

Tuy vậy, qua kiểm tra, Bộ GTVT phát hiện nhiều yếu tố kỹ thuật được nhà đầu tư lựa chọn chưa đáp ứng được tiêu chuẩn khổ đường 1,435m sẽ dùng trong tương lai.

Theo báo cáo kiểm nghiệm, các thông số kỹ thuật thiết kế của cầu chỉ đáp ứng việc khai thác đường sắt hiện tại khổ 1m, chứ không đáp ứng được yêu cầu đoàn tàu theo thiết kế khi Nhà nước đầu tư tuyến đường sắt mới.

Cụ thể, thiết kế ở hai đầu cầu được lựa chọn độ dốc mức 16‰ là không đúng quy định (tiêu chuẩn cho phép tối đa chỉ 12‰). Chính vì thế, đoàn tàu sẽ không khởi động được khi lên dốc hoặc khi tàu nằm trên dốc.

Từ các sai phạm, Bộ GTVT yêu cầu các đơn vị liên quan phải đánh giá lại các hạng mục cầu xe lửa Bình Lợi, kịp thời điều chỉnh các yếu tố kỹ thuật để lúc làm xong cầu vẫn dùng được trong tương lai.

Bộ GTVT cũng yêu cầu các đơn vị phải kiểm điểm, xây dựng lại phương án thu phí hoàn vốn dự án trước ngày 30-11.

Lác đác vài công nhân thi công cầu đường sắt Bình Lợi phía quốc lộ 13 (quận Thủ Đức) - Ảnh: QUANG ĐỊNH

Công nhân thi công cầu đường sắt Bình Lợi phía Q. Bình Thạnh, TP.HCM - Ảnh: QUANG ĐỊNH

Vật liệu thi công cầu đường sắt Bình Lợi phía quốc lộ 13 (quận Thủ Đức) đi vào chất đống nhưng vắng bóng công nhân - Ảnh: QUANG ĐỊNH

Các mống cầu của cầu đường sắt Bình Lợi bên cạnh cầu sắt Bình Lợi - Ảnh: QUANG ĐỊNH

Dự án BOT cầu đường sắt Bình Lợi (TP.HCM) bên cạnh cầu sắt Bình Lợi hiện hữu đang thi công ì ạch - Ảnh: QUANG ĐỊNH

Tàu thuyền chạy trên luồng sông Sài Gòn sẽ bị thu phí - Ảnh: QUANG ĐỊNH