Chọn nghề - chọn ngành trước, chọn trường sau

TS Đinh Phương Duy tư vấn cho một phụ huynh tại Ngày hội tư vấn tuyển sinh hướng nghiệp do Tuổi Trẻ tổ chức. Ảnh: M.G

TS Đinh Phương Duy - Chủ tịch Hội khoa học tâm lý giáo dục TP.HCM sẽ giúp giải đáp những vấn đề khó gỡ này.

* Ông có thể cho biết tâm lý chọn ngành của thí sinh những năm gần đây đã thoát khỏi tính “bầy đàn” hoặc do sự “áp đặt” của cha mẹ hay chưa?

Vài năm gần đây, tuy các bạn trẻ vẫn còn chịu nhiều ảnh hưởng từ cha mẹ và bạn bè nhưng tính độc lập trong việc bộc lộ các thắc mắc đã có chiều hướng rõ ràng hơn. Một số ít bạn cũng đã thẳng thắn thừa nhận có sự xung đột giữa mình với cha mẹ và nhờ các thầy cô trong ban tư vấn giúp đỡ cách thức hóa giải các xung đột đó như thế nào…

* Có những ngành nghề trước đây rất “hot” nhưng bây giờ đã “lùi vào dĩ vãng.” Thưa theo ông có nên chọn ngành theo xu hướng ngành “hot” hay không? Ngành “hot” sẽ có những ưu điểm và nhược điểm gì khi theo học và khi ra trường?

“Ngành hot” là một khái niệm khá nhiều trên các phương tiện truyền thông cũng như trong các câu hỏi, trả lời của các chuyên viên tư vấn. “Hot” có thể hiểu là tên ngành rất hay, tạo ấn tượng tích cực, có sức hút mạnh mẽ; “hot” cũng có thể hiểu là ngành ấy có thể kiếm được nhiều tiền, dễ thành công sau khi ra trường; “hot” còn có thể hiểu là lượng người chọn lựa nhiều, hay là nhu cầu 

nóng của một lĩnh vực nào đó mà xã hội cần…

Vì thế, việc học ngành “hot” có thể làm các bạn cảm thấy tự hào, tạm thời yên tâm trong những năm theo học hoặc tự cảm thấy giá trị của mình được nâng lên, sự tự tin có thể sẽ nhiều hơn…

Tuy nhiên khi theo học ngành “hot” các bạn cũng sẽ phải đối diện với những  lo lắng về khả năng thích ứng như tìm chỗ thực tập, thực hành phù hợp.

Cũng có thể, theo học sinh thì ngành đó là “hot” nhưng thực chất ngành ấy lại khó có cơ hội tìm được việc làm phù hợp khi tên ngành vẫn cứ “hot” nhưng  nhu cầu về nguồn nhân lực của các cơ sở sản xuất, kinh doanh lại dần ít đi hoặc tính cạnh tranh ngày càng cao nên tìm việc có khi như... hái sao trên trời.

Chọn ngành chỉ theo xu hướng ngành “hot” mà không tính đến các yếu tố khác về bản thân, gia đình và xã hội là sự lựa chọn mang tính may rủi nhiều hơn là một quyết định sáng suốt cho tương lai.

* Nhiều bạn chỉ mong muốn vào được bất kỳ trường đại học nào đó rồi “tính sau”. Nhưng thực tế hiện nay rất nhiều người đã tốt nghiệp ĐH, CĐ không tìm được việc làm phù hợp, trong đó không ít người làm công nhân. Để có thể có việc làm sau khi ra trường, ta nên chọn ngành dựa trên những nguyên tắc nào?

Hiện nay có khá nhiều người có trình độ thạc sĩ, cử nhân vẫn còn đang thất nghiệp hoặc làm những việc không đúng với chuyên môn đã được đào tạo.

Có nhiều lí do dẫn đến tình trạng này, trong đó có lí do là các bạn dù tốt nghiệp nhưng không đáp ứng được yêu cầu của nhà tuyển dụng hoặc bạn đã tốt nghiệp một ngành chưa có nhiều cơ hội việc làm hoặc số lượng sinh viên tốt nghiệp ngành đó quá đông dẫn đến thừa ứ…

Nhiều bạn “hạ quyết tâm” phải vào đại học bằng được, thi lần thứ nhất không đạt thì tiếp tục thi nhiều lần sau nhưng cũng có khá nhiều bạn lại quyết tâm cách khác: học đại học nào cũng được, ngành nào cũng chấp nhận miễn là có một nơi để trở thành sinh viên đại học để “bằng bạn bằng bè.”

Nhiều em trở thành sinh viên đại học bằng cách đó đến hết năm thứ nhất đã cảm thấy hối tiếc vì sự lựa chọn có tính chất “chọn đại” của mình.

Nhưng cũng có bạn đến năm thứ ba mới “ngộ” được sự sai lối nhưng đã không còn kịp để sửa sai vì tiếc nuối ba năm miệt mài với những nội dung không hề phù hợp với sở thích, nguyện vọng hay điều kiện cụ thể của mình…

Vì vậy, khi chọn ngành nghề cần lưu ý logic: chọn nghề, chọn ngành rồi chọn trường… Bạn phải hiểu bản thân mình, biết mình có thể làm nghề gì, bạn thích làm gì, bạn muốn trở  thành một người như thế  nào. Việc chọn nghề có thể cân nhắc một số yếu tố: điều kiện thuận lợi của mình, dự báo phát triển của nghề, khả năng tìm được việc làm, sở thích và ưu thế của bản thân có phù hợp với nghề hay không.

Việc chọn ngành cũng cần tham khảo các thông tin về khả năng phát triển của ngành, cơ hội được tuyển dụng sau khi ra trường và các đặc điểm chủ quan của bản thân. Sau cùng, với ngành đã xác định, trường nào có nhiều cơ hội trúng tuyển hơn cùng với những điều kiện khác sẽ là căn cứ quan trọng để giúp bạn tự tin lựa chọn và đăng ký dự tuyển.

Hãy nhớ rằng, tất cả các bằng cấp đều có giá trị pháp lý và giá trị sử dụng ngang nhau. Điều quan trọng là sau khi trúng tuyển bạn sẽ học như thế nào để có đủ kiến thức, kỹ năng và sau khi ra trường thuyết phục được các nhà tuyển dụng.