Các dự án bôxit Tân Rai và Nhân Cơ: Tiềm ẩn nhiều rủi ro

Phó thủ tướng Hoàng Trung Hải

Đem đến phiên họp một thỏi thép vừa ra đời từ phòng thí nghiệm, Phó thủ tướng Hoàng Trung Hải và các quan chức Bộ Công thương, Bộ Khoa học - công nghệ chứng minh hai dự án bôxit Tân Rai và Nhân Cơ sẽ có hiệu quả trong tương lai.

Tuy nhiên, báo cáo kết quả giám sát do Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Nguyễn Văn Giàu trình bày cho thấy các dự án này ẩn chứa nhiều rủi ro.

6 điều chưa thuận lợi

Theo Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Nguyễn Văn Giàu - trưởng đoàn giám sát, việc triển khai các dự án này cơ bản thực hiện đúng chủ trương của Đảng, Nhà nước và thực hiện đúng các quy định của pháp luật về khai thác khoáng sản. Dự án đã bắt đầu có tác dụng lan tỏa về kinh tế - xã hội tại địa phương...

Tuy mới bắt đầu triển khai năm 2012 nhưng số thuế, phí nộp ngân sách của dự án Tân Rai là hơn 157 tỉ đồng, làm tăng giá trị sản xuất công nghiệp của tỉnh Lâm Đồng hơn 1.200 tỉ đồng.

Tuy nhiên về những vấn đề băn khoăn, ông Giàu cho biết: đa số ý kiến trong đoàn giám sát bày tỏ sự lo ngại về chất lượng thiết bị, năng lực làm chủ công nghệ và khả năng vận hành, xử lý sự cố kỹ thuật phát sinh.

Mặc dù Nhà nước đã có các chính sách hỗ trợ tích cực nhưng cho đến nay, việc tính toán các chỉ số kinh tế cho thấy hai dự án này có đem lại hiệu quả nhưng không cao.

Tổng mức đầu tư đã tăng khá lớn so với dự toán, tính toán ban đầu. Chi phí vận chuyển nguyên liệu và tiêu thụ sản phẩm chiếm tỉ trọng lớn trong giá thành sản xuất alumin (chiếm 10,8% giá thành tại dự án Tân Rai và sẽ cao hơn tại dự án Nhân Cơ do quãng đường từ nhà máy về cảng xa hơn).

Lỗ lũy kế của hai nhà máy này trong giai đoạn 2013-2020 có thể ảnh hưởng đến tình hình tài chính của Vinacomin và tình hình kinh tế nói chung... “Tính chung cả vòng đời của dự án thì hiệu quả không cao nhưng lại ẩn chứa nhiều rủi ro” - báo cáo của đoàn giám sát nêu rõ.

Ông Giàu cho biết: Theo kinh nghiệm quốc tế và ý kiến của chuyên gia thì hiệu quả của một dự án bôxit chịu ảnh hưởng của bảy yếu tố:

Một là có trữ lượng bôxit dồi dào và hàm lượng cho phép theo tỉ lệ 4 tấn quặng cho ra sản phẩm 2 tấn alumin.

Thứ hai là thuận lợi về giao thông vận tải với chi phí rẻ.

Thứ ba là vị trí, địa thế khai thác thuận lợi để đảm bảo môi trường.

Thứ tư, có công nghệ sản xuất nhôm tiên tiến, hiện đại.

Thứ năm, có nguồn điện dồi dào giá rẻ.

Thứ sáu, có nguồn nước phong phú, thuận lợi.

Thứ bảy, năng lực tài chính và trình độ quản lý cao, chính quy, chuyên nghiệp.

“Trong bảy yếu tố trên thì nguồn dự trữ bôxit ở nước ta có lợi thế lớn. Các yếu tố khác chưa thuận lợi” - ông Giàu nói.

Phan Trung Lý

Đó là câu hỏi của Chủ nhiệm Ủy ban Các vấn đề xã hội Trương Thị Mai đặt ra cho Phó thủ tướng Hoàng Trung Hải. “Yếu tố giao thông rất quan trọng, nhưng đường giao thông chúng ta không tính vào chi phí vận chuyển, mà đường là do Nhà nước bỏ tiền ra đầu tư. Con đường từ Lâm Đồng đi TP.HCM hư hại rất nhiều, đây cũng là con đường vận chuyển bôxit. Tôi thấy rất là quan ngại” - bà Mai bày tỏ.

Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng thì “rất mừng vì vừa qua thấy tivi đưa tin là ta đã làm ra sắt từ bùn đỏ”. “Tuy nhiên đây mới chỉ là trong phòng thí nghiệm, còn khả năng thế nào, khi nào có thể sản xuất và hiệu quả ra sao?” - Chủ tịch Quốc hội hỏi.

Đáp lời, Phó thủ tướng Hoàng Trung Hải cho biết Chính phủ yêu cầu tính toán dựa trên phương án bảo thủ nhất để đánh giá hiệu quả hai dự án bôxit. Trên cơ sở đó đánh giá những tác động xấu nhất để đưa ra các giải pháp phù hợp.

“Đến nay khẳng định của đoàn giám sát là tuy hiệu quả không cao nhưng có hiệu quả. Theo các số liệu mới nhất cho đến thời điểm này, giá alumin trên thị trường thế giới cao hơn, cho nên hiệu quả các dự án tốt hơn. Theo dự báo mới nhất thì năm 2018 giá alumin sẽ ở mức 400 USD/tấn, năm 2020 có thể 450 USD (dự toán cũ của ta chỉ 341 USD). Như vậy tiềm năng để bảo đảm hiệu quả của hai dự án là có khi mà kinh tế thế giới phục hồi, sẽ đỡ rủi ro hơn” - ông Hải nói.

Ông cũng giải thích là với nguồn vốn 700 triệu USD thì dự án nào cũng có thời gian lỗ kế hoạch, không thể có dự án vốn lớn như thế mà có lãi ngay từ năm đầu.

Ông Hải khẳng định đến ngày hôm nay thì chúng ta đã làm chủ vận hành nhà máy, không phải thuê công nhân nước ngoài. Nhưng để làm chủ hoàn toàn về công nghệ, tức là có thể sản xuất ra thiết bị, máy móc để thay thế thì chưa làm được “bởi đây là công nghệ cao của thế giới, chúng ta phải mua bản quyền”.

Ông Hải cũng khẳng định với trữ lượng khoảng 11 tỉ tấn bôxit, VN hoàn toàn có thể phát triển ngành công nghiệp lớn sản xuất alumin, nhôm. Nhưng hiện chưa phát triển sản xuất nhôm được bởi giá điện VN không có tính cạnh tranh so với các nước sản xuất nhôm khác.

“Sáu trên bảy yếu tố đó các đại biểu có lo lắng nhưng chúng ta có thể từng bước phát triển được. Ví dụ giá điện, nếu chúng ta có giá cho từng nhóm khách hàng, rồi có chính sách thuế thì chúng ta có thể làm được nhôm” - ông Hải nói.

Về giao thông, với quy mô công suất 650.000 tấn/năm, Phó thủ tướng cho rằng hệ thống giao thông có thể đáp ứng được, các xe chở bôxit vận hành trên đường phải tuân thủ quy định về tải trọng, nếu vi phạm thì bị phạt.

Tuy nhiên, nếu muốn trở thành một quốc gia sản xuất công nghiệp alumin, nhôm có tầm cỡ, công suất vài triệu tấn mỗi năm thì phải quy hoạch và xây dựng lại mạng lưới giao thông, trong đó phải tính đến việc bỏ ra 2,5-3 tỉ USD để làm hệ thống đường sắt.