Trần ai như... chia di sản thừa kế

Trừ trường hợp chỉ duy nhất một người thừa kế, khi có nhiều người đồng thừa kế thì cũng dễ phát sinh tranh chấp, nhất là khi chỉ có một đồng thừa kế ở trong căn nhà là di sản thừa kế.

Lợi dụng việc quản lý di sản, người này dễ gây khó khăn cho các đồng thừa kế khác khi sử dụng nhà.

Gần 100 tuổi còn dắt díu nhau ra tòa kiện chia thừa kế

Một người em gây khó khăn cho các anh chị mình ngay cả trong ngày giỗ bậc sinh thành, thậm chí còn thay ổ khóa cửa để các đồng thừa kế khác không thể vào nhà sau đó. 

Để chia di sản, những người còn lại chỉ còn cách kiện ra tòa.

Ai cũng biết quá trình kiện ra tòa không chỉ tốn tiền đóng án phí, phí thi hành án, thuê luật sư, định giá tài sản, đi lại hầu tòa… Đặc biệt là thời gian giải quyết rất lâu người đi kiện mới có thể nhận phần di sản mình thừa hưởng. 

Cá biệt, vụ bà N.T.L. (SN 1931, ngụ huyện Bình Chánh, TP.HCM) cùng năm anh em kiện người em khác của bà ra tòa để chia thừa kế căn nhà cha mẹ để lại tại quận 8. 

Vụ kiện bắt đầu từ năm 2002, bản án phúc thẩm thứ hai có hiệu lực từ năm 2007 nhưng đến nay vẫn chưa thể thi hành án. Các nguyên đơn nay người trẻ nhất đã 75 tuổi, người già nhất đã 96 tuổi. Còn bà L. đã qua đời năm 2021. 

Vấn đề phát sinh là số tiền bà L. được thi hành án nay trở thành di sản của bà với sáu người con thừa kế. Nếu họ không thỏa thuận được thì lại phải kiện ra tòa để tiếp tục… chia di sản thừa kế.

"Đỏ con mắt" tìm giấy tờ hộ tịch xưa 

Một trong những vướng mắc khác của việc khai nhận di sản hoặc kiện chia thừa kế chính là giấy tờ hộ tịch để chứng minh quan hệ nhân thân với người để lại di sản. 

Đối với những người sinh ra và qua đời sau năm 1975 thì giấy khai sinh, khai tử có thể yêu cầu cơ quan quản lý hộ tịch cung cấp dễ dàng, khi mà hệ thống dữ liệu hộ tịch đã được số hóa trong cả nước. Còn giấy tờ hộ tịch của những người sinh ra và qua đời trước năm 1975 tại miền Nam thì rất khó tìm. 

Chị N. (ngụ TP.HCM) thừa kế thế vị một phần di sản từ bà ngoại (mẹ chị qua đời trước bà cụ), nhưng không có giấy khai sinh của mẹ mình vì bà sinh từ năm 1955 tại một tỉnh khác. 

Chị N. liên hệ từ UBND phường đến phòng tư pháp huyện và sở tư pháp tỉnh bạn, đều được trả lời là không thể cấp bản sao giấy khai sinh của mẹ chị N.

Chưa kể giấy khai sinh của bà ngoại chị N. và giấy khai tử của ông bà cố ngoại của chị thì không biết xin cấp ở đâu, vì đa số các cụ sinh từ những năm 1900 - 1945 ở miền Nam, nhiều địa phương không còn lưu giữ sổ bộ hộ tịch và hồ sơ bản án thế vì khai sinh từ thời thuộc Pháp…

Một "nghịch cảnh" khác trong việc khai nhận di sản thừa kế là sai sót về họ, tên của người để lại di sản. 

Một gia đình ở huyện Bình Chánh có cha mẹ qua đời đã lâu, nhưng chưa thể làm thủ tục phân chia di sản vì trong giấy khai sinh của một trong các con, bà mẹ đã khai một cái tên khác với giấy tờ hợp pháp của mình. 

Để không rơi vào cảnh éo le trên, người dân cần kiểm tra lại giấy tờ hộ tịch của các thành viên lớn tuổi trong gia đình mình sinh trước năm 1975 tại miền Nam. 

Nếu không còn giấy khai sinh thì các cụ có thể làm thủ tục đăng ký lại khai sinh tại UBND cấp xã nơi mình thường trú.

Thất thoát hoặc "đóng băng" di sản

Tại Điều 616 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định về người quản lý di sản là người được chỉ định trong di chúc hoặc do những người thừa kế thỏa thuận cử ra. 

Trường hợp di chúc không chỉ định và những người thừa kế chưa cử được người quản lý di sản thì người đang chiếm hữu, sử dụng, quản lý di sản tiếp tục quản lý di sản đó cho đến khi những người thừa kế cử được người quản lý di sản. 

Điều 617 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định về nghĩa vụ của người quản lý di sản: lập danh mục di sản; bảo quản di sản; không được bán, trao đổi, tặng cho, cầm cố, thế chấp hoặc định đoạt tài sản bằng hình thức khác, nếu không được những người thừa kế đồng ý bằng văn bản...

Hiện nay rất hiếm có trường hợp các đồng thừa kế thỏa thuận lập văn bản cử người quản lý di sản. Và cũng rất hiếm trường hợp di sản của người chết được thống kê đầy đủ, cả bất động sản lẫn động sản, kể cả tiền, vàng, đá quý, cổ vật… 

Do đó, dễ dẫn đến thất thoát một phần di sản của người chết để lại.

Mặt khác, theo Điều 623 Bộ luật Dân sự năm 2015, thời hiệu để người thừa kế yêu cầu chia di sản là 30 năm (đối với bất động sản), 10 năm (đối với động sản), kể từ thời điểm mở thừa kế. Hết thời hạn này thì di sản thuộc về người thừa kế đang quản lý di sản đó. 

Quả thật 30 năm đối với bất động sản là quá dài để các đồng thừa kế kiện yêu cầu chia di sản. Trong thời gian đó, bất động sản không thể mua bán, chuyển nhượng, góp vốn… 

Nếu là đồng thừa kế không giữ di sản thì phải kiện ra tòa để yêu cầu chia di sản, trong khi người giữ di sản lại được lợi và có thể được hưởng trọn di sản nếu quá thời hiệu mà các đồng thừa kế khác không khởi kiện yêu cầu chia thừa kế. 

Đây là điều không công bằng đối với các đồng thừa kế khác.

Thiết nghĩ cần xây dựng cơ chế thành lập cơ quan hoặc đơn vị có thẩm quyền chủ động giải quyết chia di sản thừa kế trong vòng 1 - 2 năm sau khi người chết để lại di sản, nhằm giảm bớt việc cho tòa án trong giải quyết tranh chấp di sản thừa kế; khắc phục tình trạng thời hiệu phân chia hoặc tranh chấp di sản kéo dài quá lâu như hiện nay. 

Khi đó, các đồng thừa kế cũng thuận lợi hơn trong việc sang tên phần di sản của mình và sẵn sàng thực hiện nghĩa vụ tài chính với Nhà nước.

Con riêng của vợ tôi mất thì có phải chia thừa kế cho cha ruột của cháu không?

Con riêng của vợ tôi được chúng tôi nuôi lớn, vậy nếu con mất thì tài sản của con có chia cho cha ruột của cháu không?