Philippines: Cuộc đụng độ của các đế chế chính trị

Điều này đẩy chính trị Philippines thêm bất ổn, theo Nikkei Asia.

Giới phân tích nói kết quả này khiến việc luận tội bà Sara Duterte khó hơn khi trật tự ở Thượng viện giờ khó đoán. "Đây là cuộc đua ba bên với cạnh tranh giữa ảnh hưởng của nhóm thân Marcos và nhóm dựa vào sự ủng hộ Duterte - theo phó giáo sư Anthony Lawrence Borja ở Đại học De La Salle, Manila - Phiên luận tội Sara sẽ là trận chiến đầu tiên của cuộc đua này".

Kết quả bất ngờ

Phiên luận tội dự kiến bắt đầu vào tháng 7 và có thể kéo dài trong nhiều tháng. Sẽ cần 2/3 số phiếu trong 24 thượng nghị sĩ, bà Sara mới bị phế truất và bị cấm tham gia bầu cử tổng thống năm 2028.

Trước cuộc bầu cử giữa kỳ bầu 12 ghế thượng nghị sĩ tuần trước, tâm lý chung là rất chống bà. Nhưng với việc một loạt ứng viên nhà Duterte có kết quả tốt hơn kỳ vọng và hai ứng viên tự do giành được ghế thượng nghị sĩ, kết quả giờ khó đoán.

Trợ lý giáo sư Arjan Aguirre ở Đại học Ateneo de Manila nói kết quả "phụ thuộc vào chính quyền dàn xếp quá trình này thế nào. Tôi đoán họ sẽ dụ các thượng nghị sĩ ủng hộ bằng việc đổi ghế phó tổng thống hoặc ghế chủ tịch Thượng viện".

Với đa phần số phiếu được kiểm, các nhân vật thân Duterte như Christopher "Bong" Go và Ronald "Bato" Dela Rosa chiếm vị trí thứ nhất và thứ ba trong tổng số 12 ghế. 5/12 ứng viên thắng cử được được bà Sara Duterte hậu thuẫn, 5 ứng viên khác thân Marcos, và 2 ứng viên còn lại thuộc các nhóm khác. 

Trong số 12 thượng nghị sĩ không bầu lần này, có 1 thân Duterte và 11 người chưa bày tỏ chính kiến. Các liên minh chính trị trong quá khứ của Philippines thường biến động rất nhiều.

Michael Henry Yusingco, chuyên gia ở Đại học Ateneo de Manila, nói khả năng tha tội với bà Duterte là "có thể". "Phó tổng thống chắc chắn giành được 9 thượng nghị sĩ ủng hộ - ông đoán - Nếu thêm 3 ghế nữa thì bà có sự ủng hộ áp đảo cho tha bổng".

Hơn 20 gia đình chi phối chính trường

Trong số hai thượng nghị sĩ tự do mới được bầu có Paolo "Bam" Aquino, họ hàng của cựu tổng thống Benigno Aquino III và Francis "Kiko" Pangilinan, người từng tranh cử không thành công cho vị trí phó tổng thống hồi 2022. 

Borgia nói đây là "bất ngờ đáng hoan nghênh" của phe tự do. "Họ tránh những bình luận tiêu cực không cần thiết về các nhóm đang đối đầu mà chỉ tập trung truyền thông với người dân về ưu tiên nghị sự của họ: giáo dục, việc làm, an ninh lương thực và nông nghiệp", theo Aguirre.

Ở Philippines có hơn 20 gia đình chi phối chính trường, gây ảnh hưởng tới mọi cấp của chính quyền. Các gia đình này có quyền lực rất sâu từ dinh tổng thống cho tới các barangay (làng) - cơ quan hành chính nhỏ nhất.

Ở cuộc bầu cử hôm 12-5, cử tri thấy toàn những cái tên quen thuộc trên lá phiếu. Do đó kết quả cuộc bầu cử, theo Bloomberg, dựa trên danh tiếng thừa hưởng hơn là năng lực thật sự.

Cuộc bầu cử cũng là cuộc tập dượt lớn trước thềm bầu cử tổng thống 2028 và là cuộc chiến giữa hai đế chế chính trị hàng đầu Philippines lúc này: nhà Marcos và nhà Duterte. Cùng với các gia đình Aquino và Macapagal-Arroyo, họ đã nắm quyền hành chính trị ở Philippines suốt từ năm 2001 tới nay.

Đất nước 8.000 hòn đảo ở Đông Nam Á đã chấm dứt chế độ độc tài năm 1986 với việc lật đổ tổng thống Ferdinand Marcos, nhưng hệ thống chính trị kiểu gia đình vẫn tồn tại dai dẳng. Tổng thống hiện tại, Ferdinand Marcos Jr., là con vị cựu độc tài. Chị gái ông là thượng nghị sĩ và một người họ hàng hiện đang là chủ tịch Hạ viện.

Sự mong manh của nền chính trị thể hiện rõ khi liên minh giữa nhà Marcos và Duterte sụp đổ dù trước đó họ từng chung tay để ông Marcos Jr. kế nhiệm ông Rodrigo Duterte (bố bà Sara) năm 2022. 

Mối quan hệ giữa họ xấu đi nhanh chóng và bà Sara bị luận tội hồi tháng 2, còn ông Duterte bị bắt hồi tháng 3 theo lệnh truy nã của Tòa hình sự quốc tế ICC, với cáo buộc tội ác chống lại loài người trong chiến dịch chống ma túy khi ông còn là thị trưởng Davao và tổng thống. Hiện ông đang ở trại tạm giam của ICC tại Hà Lan.

Sự ủng hộ với nhà Duterte thể hiện qua việc dù bị bắt, ông Duterte vẫn dễ dàng thắng cử hôm 12-5 để giành vị trí thị trưởng Davao. Ông có thể tranh cử vì chưa chính thức bị tuyên có tội. Con trai Sebastian của ông là thị trưởng vừa xong nhiệm kỳ giờ sẽ là phó thị trưởng. 

Luật sư của ông Duterte đã yêu cầu ICC hủy phiên tòa và thả ông này. Gia đình Duterte cũng đang xây dựng hình ảnh bà Sara là lãnh đạo kế tiếp, bất chấp bà đang đối mặt với phiên xử luận tội dự kiến vào tháng 7 vì lời đe dọa ám sát ông Marcos Jr.

Báo cáo mới từ Liên minh Quốc tế vì nhân quyền Philippines (ICHRP) cho thấy hơn một nửa số ghế tái cử ở cấp quận thuộc về các gia đình chính trị và khoảng 87% lãnh đạo hàng tỉnh là "danh gia vọng tộc". 

Khi hệ thống chính trị bị kiểm soát như vậy, cơ hội cho dân thường Philippines sẽ khó hơn nhiều. Mong Palatino, cựu nghị sĩ của đảng cánh tả Kabataan, nói: "Không có lợi khi người dân phải chọn ứng viên giữa hai hay ba gia đình. Vì đã gom được quyền lực nên họ có thể loại những cái tên mới ra".

Có khoảng 20 gia đình tìm cách giành ít nhất mỗi gia đình 5 ghế trong cuộc bầu cử này, theo ICHRP. 

Chính trị địa phương thường là bệ phóng để chi phối chính trường toàn quốc, và danh sách ứng viên năm nay đọc lên như gia phả các gia tộc chính trị lớn: nhà Villar ở Las Piñas, nhà Singson ở Ilocos Sur, nhà Revilla ở Cavite… 113/149 ghế thị trưởng cũng là thuộc các đế chế gia đình kiểu này. 

Chính nhà Duterte đã nổi lên trở thành một trong những gia tộc mạnh nhất bắt đầu từ việc kiểm soát thành phố Davao suốt hơn 20 năm qua, theo Trung tâm Báo chí điều tra Philippines (PCIJ).

Đây là vấn đề lịch sử với gốc rễ sâu xa từ hàng trăm năm trước trong thời thuộc địa, khi các chủ đất nổi lên đóng vai trò những tay môi giới cho quyền lực chính trị. Nhưng tình hình hiện tại có thể nói là tồi tệ hơn, khi khoảng 80% nghị sĩ Philippines thuộc về các gia tộc kiểu này. 

Mô hình đế chế chính trị gia đình cũng tồn tại ở Ấn Độ, Indonesia, Pakistan, Sri Lanka hay Bangladesh, và là nguyên nhân dẫn tới chủ nghĩa thân hữu, khoét sâu khoảng cách giàu nghèo, giảm cơ hội cho người dân.

Gia đình Duterte trở lại?

Ông Marcos Jr. chỉ đáp trả nhẹ nhàng sau kết quả bầu cử không như ý. "Điều hành là trọng trách chung, sứ mệnh đòi hỏi sự đoàn kết và sẻ chia vì những điều tốt đẹp chung - ông nói - Với những người mới đắc cử, bất kể là chính đảng hay phe phái nào, tôi xin chìa cánh tay của mình ra cho họ. Hãy cùng tiến lên phía trước, với tinh thần cởi mở và vì cái chung".

Bà Sara Duterte thì có phản ứng quyết liệt hơn khi nói kết quả bầu Thượng viện vẫn chưa phải "những gì chúng ta kỳ vọng", và bày tỏ lạc quan về tương lai chính trị của gia đình mình.

"Đây không phải là kết thúc, mà là khởi đầu mới - bà nói - Chúng tôi kêu gọi mọi người dân, bất kể là xuất thân hay từng gắn bó với ai, cùng chung tay để tạo thành phe đối lập mạnh mẽ và kỷ luật".

Các thành viên khác của nhà Duterte cũng có kết quả tốt. Con trai lớn của ông Rodrigo Duterte, Paolo Pulong Duterte, dẫn đầu trong cuộc đua vị trí nghị sĩ đại diện cho quận 1, thành phố Davao. Hai cháu ông, Omar và Rigo, cũng thắng trong cuộc đua vào quốc hội và hội đồng thành phố. ■