Người nôn nóng, dễ cáu giận hay ngủ kém, căng thẳng, mệt mỏi... nên ăn uống món gì để điều hòa?

Ăn uống là cơ sở của tinh, khí và thần

Bác sĩ Hoàng Khánh Toàn, nguyên chủ nhiệm khoa y học cổ truyền Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, cho biết ngoài cấu trúc gene, di truyền, môi trường tự nhiên và xã hội, điều kiện sống và làm việc..., ăn uống cũng ảnh hưởng không nhỏ đến tâm tính con người.

Từ xa xưa y học phương Đông đã quan niệm rằng con người sinh ra và lớn lên là nhờ vào tinh tiên thiên (bẩm thụ ban đầu từ cha mẹ) và tinh hậu thiên (có được từ dưỡng khí và đồ ăn thức uống).

Y thư cổ viết "Tinh thần cư hình thể" hay "Hình cụ nhi thần sinh", ý muốn nói hình thể chính là chỗ dựa, là nơi trú ngụ của tinh thần, không có hình thể thì không có hoạt động tinh thần.

Sách nội kinh viết: "Nhân hữu ngũ tạng hóa ngũ khí, dĩ sinh hỉ nộ ưu tư bi khủng kinh" - con người có năm tạng hóa sinh năm thứ khí, từ đó mà sinh ra vui, giận, buồn, lo... 

Sách Thọ thân dưỡng lão tân viết: "Thần là chủ của thân, tinh thì dưỡng khí, khí thì trợ tinh, thực phẩm là nguồn cung cấp khí vậy", ý muốn nhấn mạnh ăn uống là cơ sở của tinh, khí và thần, cơ thể được nuôi dưỡng đầy đủ thì tinh khí thần mới sung mãn.

Thêm nữa là vì sự sinh trưởng và hoạt động của hệ thống thần kinh nói chung và não bộ nói riêng, cơ quan đảm nhiệm về hoạt động tinh thần có quan hệ rất mật thiết với chế độ ăn uống.

Ngay trong thời kỳ còn là bào thai, quá trình tăng trưởng và phát triển của não bộ đã chịu ảnh hưởng hết sức sâu sắc của điều kiện dinh dưỡng. Số lượng tế bào não gần hoàn thành khi sinh, sau đó chủ yếu là sự hình thành các nối tiếp giữa các nơron.

Thiếu dinh dưỡng bào thai có thể dẫn đến sự giảm bớt số lượng tế bào não, ảnh hưởng đến tính cách và trí thông minh về sau.

Nhiều nghiên cứu cho thấy chế độ ăn thiếu protein sẽ gây ra những biến đổi hình thái nhất định ở đại não, khiến hoạt động thần kinh cao cấp - cụ thể là phản xạ có điều kiện và các quá trình ức chế bên trong cũng bị giảm sút...

Vai trò của các vitamin và chất khoáng đối với sức khỏe nói chung và hoạt động tinh thần của con người nói riêng đã được các nhà dinh dưỡng học đặc biệt lưu tâm nghiên cứu. Khi thiếu những chất này, nhiều chức năng sống của cơ thể như miễn dịch, phát triển thể lực và trí lực bị rối loạn, thậm chí gây nên những tình trạng bệnh lý đặc hiệu.

Ví dụ như chế độ ăn thiếu vitamin B1 có thể gây nên tình trạng suy giảm tinh thần, nhầm lẫn, chậm chạp, vụng về, tính tình thay đổi, rối loạn phản xạ.

Thiếu vitamin B2 sẽ xuất hiện dấu hiệu bệnh lý như thay đổi cá tính, suy giảm tinh thần.

Thiếu vitamin PP dễ bị kích thích, đau đầu, mất ngủ, thay đổi tính nết, thậm chí nặng hơn sẽ mất trí nhớ, xuất hiện ảo giác và suy sụp tinh thần nặng nề.

Thiếu vitamin B12 xuất hiện các dấu hiệu như lảo đảo, phối hợp cơ bắp kém, tinh thần chậm chạp, ảo giác, thậm chí có thể gây ra chứng rối loạn tâm thần.

Thiếu magiê sẽ gây nên tình trạng căng thẳng thần kinh, dễ bị kích động.

Thiếu kẽm cũng làm ảnh hưởng không nhỏ tới hoạt động của hệ thống thần kinh, làm hoạt động thần kinh bị suy giảm, rối loạn phát triển xương, chậm dậy thì, giảm chức năng sinh dục...

Ai nên ăn món nào là hợp với tính cách?

Theo y học cổ truyền, thể chất con người được phân chia làm năm loại: dương thịnh, âm hư, huyết ứ, đàm thấp và khí uất.

Mỗi loại có một tính cách riêng và chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố, trong đó có ăn uống. Bởi vậy, để bảo vệ và nâng cao sức khỏe về cả tinh thần và thể xác, cổ nhân khuyên mỗi loại thể chất nên lựa chọn một chế độ ăn uống cho phù hợp.

- Với người có thể chất dương thịnh, tính tình vui vẻ, hiếu động, dễ hưng phấn thì nên trọng dụng các đồ ăn thức uống có tính chất bổ âm, thanh đạm, hạn chế các chất kích thích như hạt tiêu, ớt, gừng, quế, rượu trắng... và các thực phẩm như thịt chó, thịt dê, ngẩu pín.

- Với người có thể chất khí uất tính tình nóng nảy, dễ cáu giận, dễ bị kích động, hoặc rầu rĩ kém vui, hay cau có khó chịu, thở ngắn than dài thì nên trọng dụng các đồ ăn thức uống có tính chất sơ can lý khí như nghệ, cam quýt (ăn cả vỏ), phật thủ, rau hẹ, trà hoa cúc, trà nhân trần...

- Với người thể chất âm hư tính tình nôn nóng, dễ cáu giận, ngủ kém, hay mộng mị... nên ăn đồ thanh đạm có tác dụng dưỡng âm tiềm dương như vừng, gạo nếp, mật ong, sữa, cá, hạn chế các chất quá béo bổ, cay nóng, thức ăn chiên rán, ớt, tỏi, hạt tiêu, hồi, quế...

- Với người thể chất ứ huyết, tính tình dễ căng thẳng, bức bối, ngủ kém, dễ có những hành động thiếu suy nghĩ... nên trọng dụng các đồ ăn, thức uống có tác dụng hoạt huyết, hóa ứ như đào nhân, đậu đen, các loại nấm, mộc nhĩ, trà linh chi, trà hoa tam thất, ăn nhiều giấm, mỗi ngày có thể uống một chút rượu...

- Với người thể chất đàm thấp, tính tình dễ bị ức chế, ít nói, tinh thần mệt mỏi, suy nghĩ chậm chạp, thích ngủ nên trọng dụng đồ ăn thức uống có tác dụng kiện tỳ, lợi thấp, hóa đàm như rau cải trắng, củ cải, hành tây, táo mèo, bạch quả, đại táo, đậu cô ve, đậu đỏ, đậu xanh, củ mài, hạt sen..., hạn chế ăn đồ quá ngọt, quá béo, không uống rượu.

Món 'khoái khẩu' lòng heo: Ai không nên ăn, ăn bao nhiêu là vừa?

Nội tạng động vật nói chung, lòng heo nói riêng dù rất hấp dẫn với nhiều người nhưng cần ăn có liều lượng. Có những người cần hạn chế không nên ăn.