Dự thảo độc quyền nhà nước: Cản trở tư nhân phát triển?

Phát hành xổ số kiến thiết là 1 trong 20 ngành nghề được Bộ Công thương đề nghị độc quyền nhà nước - Ảnh: H.Thuận

Điều này đang đặt ra nhiều dấu hỏi liệu có đi ngược lại tinh thần thúc đẩy quyền tự do kinh doanh và cản trở tư nhân phát triển?

Thủy lợi liên huyện cũng độc quyền

Việc Bộ Công thương đưa ra 20 danh mục hàng hóa, dịch vụ độc quyền nhà nước, đồng nghĩa là cấm tư nhân tham gia khiến nhiều chuyên gia và doanh nghiệp cho rằng đang đi ngược lại tinh thần chỉ đạo xuyên suốt của Thủ tướng về việc khuyến khích tư nhân phát triển.

Lãnh đạo một doanh nghiệp tư nhân rất thành công trong lĩnh vực cấp thoát nước, xử lý nước thải cho biết rất quan tâm đầu tư sang lĩnh vực có liên quan là thủy lợi.

Có kinh nghiệm nhiều năm về cấp thoát nước, vị này đặt câu hỏi tại sao một lĩnh vực có liên quan lớn đến nhiều người dân nông thôn lại không mở cửa để cho tư nhân tham gia cung cấp dịch vụ tốt hơn, với chi phí rẻ hơn?

“Tôi băn khoăn là không hiểu sao Bộ Công thương lại đưa lĩnh vực này vào danh mục độc quyền nhà nước. Bởi thủy lợi liên huyện, liên tỉnh là thuộc quản lý của Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn.

Trong khi đó, quyết định 58 về tiêu chí phân loại doanh nghiệp nhà nước thực hiện sắp xếp giai đoạn 2016-2020 vừa được Chính phủ ban hành, các doanh nghiệp thuộc lĩnh vực này không nằm trong danh mục Nhà nước nắm giữ 100% vốn. Việc đưa ra danh mục trên khiến doanh nghiệp tôi khó có cơ hội đầu tư” - ông cho hay.

“Chưa phù hợp Luật thương mại”

Trong một thông báo vừa phát đi chiều 14-2, Bộ Công thương tiếp tục nêu ra căn cứ để đưa ra dự thảo nghị định này là nhằm cụ thể hóa quy định của Luật thương mại năm 2005.

Bộ này khẳng định dự thảo nghị định và danh mục được xây dựng với quan điểm chủ đạo là không mở rộng, không tăng thêm các lĩnh vực độc quyền nhà nước đã được quy định trong các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành, phù hợp với cam kết quốc tế.

Cũng theo Bộ Công thương, trước khi đưa ra danh mục 20 lĩnh vực hàng hóa, dịch vụ, bộ đã phối hợp với các bộ ngành rà soát toàn bộ hệ thống pháp luật hiện hành để xác định các loại hàng hóa, dịch vụ.

Theo đó, toàn bộ các loại hàng hóa, dịch vụ được nêu ra đều là các loại hàng hóa, dịch vụ hiện đang áp dụng độc quyền nhà nước, chứ không mở rộng hay tăng thêm lĩnh vực.

Căn cứ đưa ra dự thảo nghị định này là trên cơ sở Luật thương mại, song khi trao đổi với Tuổi Trẻ, ông Đậu Anh Tuấn - trưởng ban pháp chế Phòng Thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI) - đã chỉ rõ bất cập.

Cụ thể, Luật thương mại 2005 có quy định: Nhà nước thực hiện độc quyền nhà nước “có thời hạn”. Tuy nhiên, nghị định này không xác định thời hạn độc quyền với 20 danh mục ngành nghề, tức là chưa phù hợp với Luật thương mại.

Trái tinh thần Hiến pháp?

Trao đổi với Tuổi Trẻ, TS Trần Du Lịch - nguyên ủy viên Ủy ban Kinh tế Quốc hội - cho rằng nếu dựa trên căn cứ pháp lý, việc xây dựng dự thảo nghị định độc quyền nhà nước mà Bộ Công thương đưa ra đã đi ngược lại Hiến pháp năm 2013 và Luật đầu tư, Luật doanh nghiệp năm 2014.

Theo TS Lịch, Hiến pháp năm 2013 quy định người dân có quyền tự do kinh doanh trong những lĩnh vực luật không cấm.

Về nguyên tắc chỉ có quy định của luật mới được đặt ra quy định “cấm”, chứ không phải các văn bản dưới luật như nghị định đang được Bộ Công thương đưa ra trình lấy ý kiến.

Bên cạnh đó, Luật doanh nghiệp đã đưa ra nguyên tắc không phân biệt các thành phần kinh tế, bình đẳng trong mọi hoạt động kinh doanh.

Trong trường hợp các lĩnh vực, ngành nghề liên quan đến an ninh quốc gia, sức khỏe người dân, trật tự an toàn xã hội... đã được Luật đầu tư quy định khá rõ các điều khoản, lĩnh vực không được làm, thuộc danh mục những ngành nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện.

Trả lời Tuổi Trẻ, TS Nguyễn Đình Cung - viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương (Ciem) - cũng cho rằng việc đưa ra dự thảo nghị định này là không hợp lý, trái Hiến pháp, đi ngược lại xu thế hiện nay.

Dẫn chứng từ lĩnh vực mà chính doanh nghiệp trên quan tâm, ông Cung cho rằng tới đây toàn bộ khu vực dịch vụ công sẽ được cải cách theo hướng tự do hóa, tức các đơn vị này sẽ được tự chủ, mở cửa và cho sự tham gia của tư nhân. “Do đó, quy định này sẽ khiến khu vực tư nhân bất an” - TS Cung cảnh báo.