Độc đáo tết âm lịch của người Mông Cổ

Gia đình người Mông Cổ trong trang phục truyền thống đón năm mới - Ảnh: tripadvisor

Ngày tết cổ truyền ở Mông Cổ được gọi là Tết Tsagaan Sar, nghĩa là "Mặt trăng trắng", được xác định theo lịch mặt trăng của người Mông Cổ. Đây là 1 trong 2 ngày tết quan trọng nhất và được chờ đợi nhất ở nước này, ngày tết còn lại là Tết Naadam vào tháng 7.

Phong tục tập quán khác lạ

Tsagaan Sar là dịp lễ truyền thống lâu đời của Mông Cổ, kéo dài trong ba ngày và diễn ra gần như trùng với thời gian người Việt Nam đón Tết Nguyên đán. Đây là dịp để các thành viên trong gia đình cùng sum vầy, thắt chặt những mối quan hệ xã hội, cũng như tết đoàn viên ở Việt Nam.

Tuy nhiên, điều khiến tết cổ truyền của người Mông Cổ khác biệt chính là ở những phong tục, tập quán mang đậm màu sắc bản địa.

Vào ngày 23 tháng chạp, sau khi dọn dẹp nhà cửa, người Mông Cổ sẽ tổ chức nghi thức cúng tế thần lửa. Nghi thức rất cầu kỳ và long trọng, vì hỏa thần có vị trí tối cao trong tín ngưỡng Mông Cổ.

Thịt dê, khăn ha đa (một loại khăn truyền thống) màu trắng, mỡ bò và rượu là những tế phẩm cần thiết. Chủ nhà sẽ châm chín ngọn đèn nhỏ, đưa tế phẩm vào lửa và cầu phúc cho gia đình. Sau khi nghi lễ kết thúc, mọi người sẽ chia nhau phần tế phẩm.

Đến ngày cuối cùng của năm, mọi người dọn dẹp sạch sẽ nhà cửa, chuồng trại. Họ sẽ đặt ba viên đá lạnh bên ngoài cửa nhà để thần ngựa Palden Lhamo uống khi tới thăm. Mọi thành viên trong gia đình sẽ tắm rửa sạch sẽ để đón chào năm mới tốt đẹp hơn.

Đến đêm giao thừa, trong tiếng Mông Cổ gọi là Bituun, nghĩa là "tối thui", việc đầu tiên người Mông Cổ làm là uống trà. 

Các thức uống rất công phu: chủ nhà rót ra một chén trà đầu tiên, đem ra sân trước vẩy khắp 4 hướng, chén trà thứ hai dành cho người chủ gia đình, rồi mới mời những thành viên còn lại. Sau đó, người Mông Cổ sẽ ăn uống tiệc tùng vui vẻ và xem những trận đấu vật truyền thống trên truyền hình.

Trong 3 ngày tết, người Mông Cổ sẽ chỉ mặc trang phục dân tộc, màu trắng sẽ là màu được ưu tiên. Người Mông Cổ từ lâu đã xem màu trắng là biểu tượng của sự thuần khiết, đem lại sự may mắn. Họ thường mặc đồ trắng, mời nhau sữa trắng, tặng đồ trắng cho nhau.

Vào ngày đầu năm mới, người Mông Cổ sẽ dậy sớm và đi chúc tết. Trước khi đi, họ sẽ làm lễ xuất hành Muruu gargakh để chọn hướng xuất hành cho tốt. Người Mông Cổ tin rằng xuất hành đúng hướng sẽ mang lại may mắn trong năm mới.

Lễ Zolgokh và món truyền thống

Khi tới thăm họ hàng, người khách phải làm lễ Zolgokh. Từng người cầm khăn Khadag tượng trưng cho điều tốt lành đặt trên tay gia chủ và hỏi thăm chủ nhà. Sau đó, gia chủ hôn hai bên má người khách, tặng khoản tiền nhỏ và mời uống ba lần rượu. 

Xong nghi thức, mọi người sẽ cùng ăn các món ăn truyền thống. Khi chuẩn bị về, khách tặng gia chủ một món quà, trẻ em cũng được ưu tiên tặng quà.

Món ăn truyền thống trong dịp tết cổ truyền là các sản phẩm làm từ sữa, bánh buuz nhân thịt cừu (khá giống bánh bao), thịt cừu, thịt bò, sữa dê. Cơm được ăn cùng với sữa đông, nho khô, thịt cừu nướng, thịt ngựa, bánh buuz, sữa ngựa lên men hoặc rượu vodka trộn sữa...

Tuy nhiên, trước khi mọi người cùng ăn bữa ăn truyền thống, người Mông Cổ có một tục khá giống Việt Nam là người trẻ kính rượu các bậc tiền bối, nhưng có phần khắt khe hơn khi người kính rượu phải quỳ để tỏ lòng thành kính.

Nếu là đàn ông thì phải quỳ trên hai gối, cúi đầu xuống thấp, cung kính đưa hai tay dâng rượu về phía trước. Con gái chưa gả chồng cũng hành lễ tương tự. Phụ nữ đã xuất giá chỉ quỳ một gối, tay phải đưa lên để mời rượu.

Khi nhận rượu mời, người lớn trong gia đình cầu phúc và tuổi thọ cho con cháu.

Mời rượu khi đi chúc tết cũng phức tạp không kém. Khi tới nhà người khác, việc đầu tiên phải làm là cúi đầu trước Phật đường, sau đó hành lễ với bậc trưởng bối trong nhà. Tuyệt đối không được ngồi khi kính rượu chưa xong và đặc biệt phải uống hết ly rượu mời.

TTO - Nhiếp ảnh gia Frédéric Lagrange cho biết anh bị choáng ngợp trước vẻ yên tĩnh và hùng vĩ của Mông Cổ.