Cựu tổng thống Philippines Duterte là người hùng hay kẻ bị lịch sử phán xét?

Ông Rodrigo Duterte, sinh ngày 28-3-1945, là chính trị gia người Philippines, được mệnh danh là nhà lãnh đạo có phong cách cứng rắn cùng chiến dịch phòng chống ma túy gây tranh cãi cho tới nay, dù nhiệm kỳ của ông đã kết thúc vào năm 2022.

Từ một thị trưởng nổi danh ở thành phố Davao, ông bước lên vị trí tổng thống thứ 16 của Philippines vào tháng 5-2016 với lời hứa trấn áp tội phạm chỉ trong sáu tháng. Nhưng trong sáu năm cầm quyền sau đó, ông Duterte không chỉ khiến nội bộ Philippines chia rẽ, mà còn làm dấy lên làn sóng chỉ trích mạnh mẽ từ cộng đồng quốc tế.

Sáng 11-3, cựu tổng thống bị bắt tại sân bay Manila sau khi trở về từ Hong Kong, dựa trên lệnh bắt giữ của Tòa án Hình sự quốc tế (ICC) liên quan đến cáo buộc tội ác chống lại loài người trong chiến dịch chống ma túy khiến hàng chục nghìn người Philippines bị giết chết không qua xét xử, theo Hãng tin Reuters.

Từ "Kẻ trừng phạt" trở thành tổng thống

Có biệt danh là "Kẻ trừng phạt", ông Duterte sinh ra tại thành phố Maasin. Khi còn nhỏ, ông từng bị đuổi học và được cho là đã mang theo súng bên người từ năm 15 tuổi, theo báo Guardian.

"Ông ta bị đuổi khỏi một số trường học, thậm chí bắn một bạn cùng lớp, nhưng không bao giờ bị trừng phạt", thượng nghị sĩ Philippines Antonio Trillanes, một trong những người chỉ trích ông Duterte gay gắt nhất, chia sẻ. "Tôi tin rằng điều đó đã góp phần hình thành tư duy bất chấp luật pháp của ông ta, vì ông ta chưa bao giờ bị trừng trị".

Ông sau đó đã theo học luật, trở thành công tố viên rồi dần thăng tiến lên làm phó thị trưởng và thị trưởng thành phố Davao - nơi ông đã đặt nền móng cho cuộc chiến chống ma túy đẫm máu của mình.

Ông từng tuyên bố trước công chúng rằng cảnh sát và người dân nên giết những kẻ tình nghi buôn bán ma túy hoặc tội phạm nguy hiểm. Trong một số bài phát biểu, ông ám chỉ việc có thể trực tiếp giết tội phạm và không ngần ngại đề cập đến sự tồn tại của cái gọi là "Biệt đội tử thần Davao" (Davao Death Squad).

Theo Đài CNN, ông ủng hộ lập trường không khoan nhượng đối với tội phạm và tuyên bố đã giảm mạnh tỉ lệ tội phạm bạo lực vốn cao trước đó ở Davao. 

Tuy nhiên đi kèm với danh tiếng này là những cáo buộc cho rằng ông có liên quan đến các vụ giết người ngoài vòng pháp luật do một nhóm hành động tự phát thực hiện.

Trong bài phát biểu cuối cùng của chiến dịch tranh cử năm 2016, ông Duterte tuyên bố trước đám đông rằng hãy quên đi luật nhân quyền.

"Nếu tôi vào được dinh tổng thống, tôi sẽ làm đúng như những gì tôi đã làm khi còn là thị trưởng. Những kẻ buôn ma túy, cướp giật, lười biếng - tốt nhất các người nên rời đi. Bởi vì nếu tôi còn là thị trưởng, tôi sẽ giết các người", vị lãnh đạo tuyên bố.

Để lại di sản gây tranh cãi

Ngay sau khi nhậm chức tổng thống vào tháng 5-2016, ông Duterte đã khởi động chiến dịch chống ma túy trên toàn quốc. Chỉ trong vòng vài tháng sau đó cho đến cuối năm, cảnh sát đã bắn chết hơn 2.000 người. 

Khi ông Duterte rời nhiệm sở vào năm 2022, số người chết chính thức trong cuộc chiến chống ma túy đã tăng gấp ba lần. Hầu hết các vụ tử vong được báo cáo là do đấu súng.

Cảnh sát tuyên bố rằng có 6.200 nghi phạm bị giết trong các chiến dịch trấn áp ma túy mà không thông qua xét xử. Chính phủ Philippines chính thức thừa nhận con số 6.248 trường hợp tử vong do chiến dịch này.

Tuy nhiên các nhà hoạt động nhân quyền cho rằng con số thực tế còn cao hơn nhiều, với hàng nghìn người nghiện ma túy ở các khu đô thị nghèo - nhiều người trong số họ bị liệt vào "danh sách theo dõi" của chính quyền - bị giết trong những hoàn cảnh bí ẩn.

Chiến dịch này đã gây ra nhiều tranh cãi và bị cộng đồng quốc tế lên án. Năm 2018, ICC bắt đầu cuộc điều tra sơ bộ về các cáo buộc vi phạm nhân quyền liên quan đến chiến dịch chống ma túy của cựu tổng thống.

Đáp lại, ông Duterte tuyên bố rút Philippines khỏi ICC vào năm 2019. Tuy nhiên cuộc điều tra của ICC được tái khởi động vào năm 2023, sau khi tòa án bày tỏ sự không hài lòng với nỗ lực điều tra nội bộ của Philippines.

Ngoài chiến dịch chống ma túy, nhiệm kỳ của vị cựu tổng thống còn được đánh dấu bởi những phát ngôn gây tranh cãi và chính sách đối ngoại khác thường. Ông Duterte đã đảo ngược lại truyền thống ngoại giao kéo dài hàng thập kỷ của Philippines khi tìm cách cải thiện quan hệ với Trung Quốc, bất chấp tranh chấp lãnh thổ ở Biển Đông, đồng thời tạo khoảng cách với các đồng minh truyền thống như Mỹ.

Mặc dù đối mặt với nhiều chỉ trích, ông Duterte vẫn duy trì được sự ủng hộ đáng kể trong nước. Cuộc thăm dò dư luận do tổ chức nghiên cứu Social Weather Stations công bố vào tháng 12-2016 cho thấy 77% người dân Philippines hài lòng với hiệu suất làm việc của ông Duterte.

Tuy nhiên những hành động và chính sách của vị cựu tổng thống trong suốt nhiệm kỳ của mình đã để lại một di sản gây tranh cãi, với nhiều cuộc điều tra quốc tế đang diễn ra cùng những câu hỏi chưa được giải đáp về việc tôn trọng nhân quyền và pháp quyền trong chiến dịch chống ma túy của ông.

Cựu tổng thống Philippines Rodrigo Duterte bị bắt

Cựu tổng thống Philippines Rodrigo Duterte bị bắt tại sân bay Manila sau khi bị Tòa án Hình sự quốc tế ban hành lệnh bắt giữ với cáo buộc tội ác chống lại loài người.