Có gì ở nơi sâu nhất Trái đất?

Khu vực rãnh Mariana - Ảnh: The Daily Mail

Rãnh Mariana nằm trên phần đáy khu vực tây bắc Thái Bình Dương, về phía đông quần đảo Mariana, kéo dài tới gần Nhật Bản.

Chứa được cả ngọn Everest!

Rãnh có chiều dài trung bình 2.550km, rộng khoảng 69km, là ranh giới của hai mảng kiến tạo: mảng Thái Bình Dương bị lún xuống dưới mảng Phillipines tạo thành một vực sâu.

Khoảng cách giữa đáy rãnh Mariana đến mực nước biển lớn hơn rất nhiều so với chiều cao của đỉnh Everest - ngọn núi cao nhất thế giới.

Cụ thể, độ sâu tối đa rãnh Mariana là 10.971m dưới mực nước biển. Nếu đặt trọn ngọn Everest (8.848m) xuống đáy vực này thì đỉnh núi sẽ cách mặt biển đến hơn 2.000m.

Độ sâu của vực sắp xỉ độ cao của máy bay dân dụng bay trên bầu trời.

Vực Challenger (11.000m) và đỉnh Everest (8.848m) - Ảnh: Venngage

Người ta đã đặt tên cho nơi sâu nhất của rãnh Mariana là vực thẳm Challenger theo tên tàu Challenger II của Hải quân Hoàng gia Anh đến đo đạc khu vực này vào năm 1951.

Ở dưới đáy vực, áp suất nước khoảng 1.086 bar (1.071 atm) gấp 1.000 lần so với áp suất khí quyển tiêu chuẩn ở mặt nước biển. Nhiệt độ đáy rãnh dao động từ 1 đến 4 độ C.

Rãnh Mariana được đặt theo tên của quần đảo Mariana gần đó. Quần đảo Mariana lại được gọi theo tên của nữ hoàng Tây Ban Nha Mariana de Augustin, vợ của vua Philip IV vào thế kỷ 17, khi Tây Ban Nha bắt đầu thuộc địa hóa quần đảo này.

Những sinh vật lạ lẫm

Tàu Challenger ngoài khơi quần đảo Kerguelen - Ảnh: North Wind Picture Archives

Chuyến lặn thám hiểm đầu tiên xuống đáy rãnh Mariana được thực hiện bởi tàu ngầm thăm dò Bathyscaphe Trieste của Hải quân Mỹ.

Con tàu xuống tới đáy rãnh vào khoảng 1h trưa ngày 23-1-1960 do trung úy hải quân Don Walsh và kỹ sư Jacques Piccard thực hiện.

Ở dưới đáy, Walsh và Piccard rất ngạc nhiên khi phát hiện thấy các sinh vật như cá bơn dài khoảng 30cm và một số động vật giáp xác.

Tàu Trieste hạ thủy - Ảnh: Hải quân Mỹ

"Đáy biển dường như sáng và sạch sẽ, là một vùng hoang vu chỉ có tảo cát", Piccard ngạc nhiên.

Tiếp đó, 2 chuyến thám hiểm khác đã được thực hiện vào năm 1996 bởi tàu ROVs Kaiko và tàu Nereus vào năm 2009.

Chuyến đi tiếp theo được thực hiện vào tháng 3-2012 bởi đạo diễn phim người Canada James Cameron trên chuyến tàu Deepsea Challenger.

Vào tháng 12-2014, Jeffrey Drazen nhà sinh thái học ở ĐH Hawaii (Mỹ) dẫn đầu một đoàn thám hiểm đến khe vực Mariana nhằm tìm hiểu sự sống ở rãnh vực Mariana.

Đạo diễn James Cameron một mình lặn xuống đáy rãnh Mariana - Ảnh: National Geographic

Trong chuyến thám hiểm, họ ghi nhận những động vật lạ kỳ với các đặc điểm riêng biệt thích nghi với môi trường sống rất sâu dưới mực nước biển.

Theo đó, một số loài có đôi mắt khổng lồ giúp dễ dàng bắt được lượng ánh sáng hiếm hoi nơi đáy sâu.

Một số khác thậm chí không có chức năng thị giác, đổi lại xúc giác hoạt động rất mạnh để cảm nhận con mồi.

Ngoài ra, một số loài có khả năng tự phát sáng để thu hút con mồi tự tìm đến.

Trong chuyến đi này, một kỷ lục thế giới được thiết lập khi nhóm nghiên cứu phát hiện cá sinh sống ở sâu nơi nhất trên Trái đất, với độ sâu khoảng 8.145m dưới mực nước biển.

Cụ thể, loài cá ốc sống ở độ sâu hơn 8.100m, phá kỷ lục 7.700m của loài Pseudoliparis amblystomopsis (cá nòng nọc hồng) được tìm thấy ở rãnh Nhật Bản, Thái Bình Dương.

"Trốn" thật sâu vẫn bị ô nhiễm

"Chúng ta thường nghĩ sâu dưới đáy đại dương là vùng đất hoang sơ và an toàn trước tác động của con người, tuy nhiên nghiên cứu của chúng tôi cho thấy điều ngược lại", tiến sĩ Alan Jamieson từ ĐH Newcastle (Anh) cho biết.

Cụ thể, trong tạp chí Nature, Ecology & Evolution, nhóm nghiên cứu do của tiến sĩ Jamieson cho biết rãnh Mariana đối mặt với ô nhiễm rất lớn.

Trong đó, các nhà khoa học cho rằng lượng chất hóa học độc hại trong những loài giáp xác sống ở rãnh Mariana - một trong những nơi xa xôi nhất Trái đất - lại cao gấp 50 lần lượng chất độc trong những loài giáp xác sống ở sông Liêu Hà, một trong những con sông ô nhiễm nhất Trung Quốc.

Các nhà khoa học lí giải, rác thải rất có thể được sản xuất ở những vùng công nghiệp vùng tây bắc Thái Bình Dương. Sau đó, các chất hóa học đi theo những rác thải hay những mảnh vụn vỡ di chuyển xuống đáy đại dương và tồn tại ở đó trong một thời gian rất dài.

Lý do các chất độc hại này không thể đi nơi khác là vì rãnh Mariana không nhận được nhiều tác động từ các dòng nước chảy qua, khiến gần các chất hóa học gần như chỉ có thể đứng yên một chỗ.

Một hộp nhựa tồn tại ở độ sâu 4.947m ở rãnh Mariana - Ảnh: NOAA

Các loài giáp xác sống sâu dưới đại dương - Ảnh: SCHMIDT OCEAN INSTITUTE