Có bao nhiêu loài ốc độc?

Phóng to

Loài ốc bùn Nassarius papillosus (Linnaeus, 1758) được xác định là đối tượng gây ra vụ ngộ độc ngày 17-10-2006 tại Quảng Ngãi - Ành: CTV

Từ trước đến nay, tại VN đã xác định được ít nhất ba loài ốc cối (conus) chứa độc tố dưới dạng nọc độc (venom) có khả năng gây chết người, nhưng qua con đường chích khi chúng ta vô tình đụng chạm, cầm nắm phải chúng. Trong đời sống tự nhiên, ốc cối sử dụng độc tố làm vũ khí săn mồi, có khả năng gây tê liệt con mồi trong thời gian rất nhanh.

Thông thường, các loài ốc biển có thể ăn được, nhưng đột nhiên lại trở thành độc mà chúng ta không thể biết lý do tại sao chúng trở nên độc. Một số loài ốc chỉ độc ở một bộ phận nào đó nhất định (thường là tuyến nước bọt), nhưng cũng có những loài ốc hoàn toàn độc và hết sức nguy hiểm đến tính mạng nếu như chúng ta vô tình ăn chúng.

Gần đây, khá nhiều loài ốc được ghi nhận là nguyên nhân của các vụ ngộ độc cho con người thông qua con đường thức ăn như ốc mặt trăng (turban), ốc đụn (the top of shells), ốc tù và (trumpet shells), ốc hương Nhật Bản (ivory snails), ốc trám (oliva)...

Tại Brunei, năm trẻ em đã chết sau khi ăn ốc trám (hay còn gọi là ốc ôliu); tại Đài Loan, 17 nạn nhân ngộ độc (một tử vong) sau khi ăn món xào chế biến từ loài ốc bùn catut Nassarius castus và ốc bùn hình nón N. conoides.

Tùy vào từng loài ốc, bản chất độc tố có thể là saxitoxin (độc tố vi tảo tích lũy trong các sinh vật hai mảnh vỏ, một số loài cua rạn...) hoặc tetrodotoxin (độc tố cá nóc, mực đốm xanh, so...). Độc tố trong các loài ốc mặt trăng, ốc đụn và ốc trám đã được xác định là saxitoxin (một loại độc tố thần kinh thường gặp ở một số loài vi tảo giáp Alexandrium).

Trong khi đó, độc tố của ốc tù và Charonia sauliae, ốc hương Nhật Bản Babylonia japonica, ốc tù và gai miệng đỏ Tutufa lissostoma, ốc bùn (Niotha, Zeuxis), ốc ngọc (Natica và Polinices didyma) lại là tetrodotoxin. Đáng lưu ý là độc tố saxitoxin hay tetrodotoxin đều thuộc hợp chất có trọng lượng phân tử thấp, do cấu trúc hóa học khá đặc biệt nên chúng không hề bị phân hủy, biến tính ở nhiệt độ cao khi chế biến và do vậy chúng tồn tại trong các sản phẩm thức ăn đã được chế biến, xào nấu hay thậm chí kể cả sản phẩm cấp đông, đóng hộp.

Nguồn gốc của độc tố trong các loài ốc hiện nay chưa được biết rõ ràng, do chúng có tính chất khá phức tạp: không phải tất cả các cá thể trong cùng một loài đều mang độc tố, và độc tính cũng rất khác biệt theo từng cá thể. Nguyên nhân của tính chất phức tạp này rất có thể độc tố của ốc cũng có nguồn gốc từ các vi sinh vật cộng sinh (giống như trường hợp độc tố của cá nóc). Vấn đề này hiện nay đang trở thành một thách thức mới đối với các nhà nghiên cứu về độc tố biển, không chỉ ở VN mà trên cả phạm vi châu Á và thế giới.

Để tránh thiệt hại đến sức khỏe và tính mạng con người, trước hết chúng ta cần hết sức thận trọng, tránh tò mò cầm nắm, đụng chạm vào những loài ốc lạ, màu sắc sặc sỡ... và đặc biệt tuyệt đối không nên ăn những loài có tiền sử nghi ngờ có độc hay chưa được kiểm chứng chắc chắn an toàn thực phẩm.